معرفی گیاهان گوشت خوار

+۱۰۵۲

-۱۱۸

در بعضی مناطق جهان گیا هانی می رویند که به گیاهان گوشتخوار مشهورند و به محض این که حیوان یا پرنده کوچک یا حشره ای روی برگ های آن گیاهان بنشیند , برگها به طور ناگهانی بسته می شوند و آن درخت یا بوته , تیغهای خود رادر بدن این جاندار گرفتار فرو می برد و شیره جان وی را که از خون یا نوعی لنف تشکیل شده است , توسط خارهای خود می مکد . گیاهان گوشتخوار دیگری وجود دارند که اگر پرنده باب میلشان بر سر شاخه و برگ آنها بنشیند , با بستن برگ های خود آن را گرفتار می کنند و اگر حشرات و یا پرندگان باب میل و سلیقه آنها نباشد هیچ واکنشی از خود نشان نمی دهند و اگر سنگ یا جسم دیگری به اندازه و وزن پرنده و یا حشره دلخواه گیاه بر سر شاخه و برگ آن بگذاری , هیچگونه واکنشی از سوی گیاه دیده نمی شود

به طور حتم تصاویرى از گیاهان گوشتخوار را دیده اید؛ تصاویرى که در آنها برگ هاى آرواره مانند براى شکار حشره اى نگونبخت به انتظار نشسته و یا طعمه لذیذى را نصیب خود ساخته اند. اسرار فیزیکی گیاهان گوشتخوار این گیاهان با آرواره هاى قوی خود که همان برگ هاى تغییر شکل یافته اند، قادرند در یک چشم بر هم زدن و در یک دهم ثانیه، حشرات نشسته در دام را اسیر خویش سازند و از آنها به عنوان منبع غذایى استفاده کنند. برخى از گیاهان نیز جنبش ها و تحرکات برق آسایى را براى اهداف غیر تغذیه اى به کار مى گیرند؛ به طورى که در این قبیل گونه هاى گیاهى از حرکات سریع براى انتشار دانه، گرده و یا دور کردن شکارچیان استفاده مى شود. ساختار بافت ها و اندام هاى گیاهى در برخى موارد، داراى تفاوت هاى بسیار بارز و عمیقى با گونه هاى جانورى است. براى مثال، همانطور که مى دانیم ماهیچه و بافت هاى عضلانى در گیاهان وجود ندارد، پس گیاهان یاد شده چگونه مى توانند چنین حرکات سریع و برق آسایى از خود نشان دهند؟

.اگر امروز این مقاله را میخوانید و روزی خواستید گیاه خوار شوید یا یک گیاه خوار بحثتان شد،حتما به خودتان و او گوشت زد کنید که ما گیاهان گوشت خوار هم داریم!!!او بقیه ماجرا را با خود او واگذار کنید .اما چرا یک گیاه حشره می خورد؟ مگر نه اینکه گیاهان مواد غذایی را از خاک دریافت می کنند؟ پاسخ این است که گیاهان حشره خوار در زمینهایی مانند مردابها یا لجنزارها رشد می کنند که خاک آن از نظر مواد مغذی بسیار فقیر است. این گیاهان برای دریافت نیتروژن و مواد مغذی دیگر، به شکار حشرات و استفاده از مواد موجود در آنها پرداخته و برای این منظور تکامل یافته اند.حدود 600 گونه گیاه گوشت خوار وجود دارد که باور کنید امکان معرفی تک تک آنها نبود فقط این مقاله مشتی بود بر نمونه ی خلوار ها گیاه گوشت خوار .باور کنید فقط هدف پیشرفت کشاورزی و گیاهشناسی کشور،هدف آشنایی به تکه ی گمشده ی گیاه شناسی در ایران بود.

در اینجا به معرفی چند نوع  از مشهورترین انواع گیاهان حشره خوار می پردازم:

۱-گیاه کوزه ای   Nepenthes :

گل گوشت خوار کوزه ای

گیاه کوزه ای (pitcher-plant) دارای گونه های بسیار متنوع و از بزرگترین انواع گیاهان حشره خوار محسوب می شود. و ارتفاع بعضی از گونه های آن گاهی به ۶۰ سانتیمتر می رسد. این گیاه بیشتر در مردابها و لجنزارها می روید و هر گیاه دارای یک ساقه بلند و صاف و یک گل بزرگ با گلبرگهای سرخ و مادگی چتر مانند است که در تابستان می شکفد.

 کوزه های این گیاه، در واقع برگهای آن هستند که دورتا دور این ساقه و نزدیک به زمین قرار دارند. این برگها لوله ای و به شکل کوزه ای دهان گشاد هستند. هر گیاه در اواسط بهار ۵ یا ۶ برگ جدید می دهد که هر ۱۵ روز یکی از آنها باز می شود. در پایان تابستان تمام برگها رشد کرده و کامل می شوند و در طول زمستان و حتی تا تابستان بعدی، باقی می مانند.

 این برگها آب را در خود نگه می دارند. شهد گیاه در اطراف کلاهک و دهانه کوزه ترشح می شود و حشرات را به سوی خود جلب می کند، حشره با رسیدن بر روی برگ به درون کوزه حرکت می کند، تارهای مو مانند که به سمت پایین متمایل هستند و سطح لغزنده کوزه، حشره را به پایین هدایت می کند و این شکار نگون بخت که نمی تواند از کوزه خارج شود، در آب موجود آن غرق می شود.

 برگ کوزه ای منزلگاه موجودات بسیار ریز مانند تک یاخته ها، کرمهای بسیار کوچک و سخت پوستان ذره بینی آبزی است. لارو سه نوع حشره هم در این کوزه ها زندگی می کنند که همه اینها همزیستان گیاه هستند و همراه با باکتریها، کار هضم حشره شکار شده را بر عهده دارند. در اوایل تابستان، حشرات بالغ از برگهای کهنه خارج شده و در برگهای تازه تخم گذاری می کنند. برگ کهنه که هضم کننده هایش را از دست داده، می میرد و برگهای تازه جایگزین آن می شوند

گل گوشت خوار کوزه ای

۲ -دروزرا (Drosera) یا شبنم خورشید(sundew):

گیاه گوشت خوار شبنم خورشیدی

این گیاه در بسترهای خزه خشک شده می روید. دروزرا از بالا شبیه یک قطره درشت سرخرنگ و براق به عرض ۵ تا ۱۰ سانتیمتر است. برگهای گرد و پهن آن که هر یک بر روی ساقه ای جداگانه قرار گرفته، سرخ و کرک دار هستند و قسمت پایین آنها و ساقه سبز رنگ است. گل این گیاه سفید رنگ است و بر روی ساقه ۱۰ سانتیمتری که از میان رستنگاه ساقه های برگها خارج می شود، می شکفد.

 این گیاه نیز برای شکار حشرات از برگهای خود استفاده می کند. تارهای متعدد سوزنی شکل بر روی برگ وجود دارند که نوک هر یک از آنها یک قطره ماده چسبناک وجود دارد که شبیه قطره شبنم یا شهدی شیرین به نظر می رسد. این قطره ها، حشراتی چون پشه، مگس و انواع حشرات دوبال را به سوی خود جذب می کند. فرود حشره بر روی یک قطره، موجب چسبیدن او بر آن شده و حشره با تقلا برای آزاد شدن، بیش از پیش خود را به دام می اندازد.

 پس از اینکه حشره تسلیم شد، تارها به ترشح شیره ای پر از آنزیم می پردازند که حشره را هضم و جذب می کند. گاهی تمام برگ به آهستگی به دور شکار می پیچد و کار هضم حدود ۲ روز طول می کشد. سپس برگ گشوده شده و باقیمانده حشره همراه با باد از برگ جدا می شود

گیاه گوشت خوار شبنم خورشیدی

۳-باترورت (Butterwort) یا گیاه کره ای  Pinguicula:

گل گوشت خوار کره ای

باترورت یکی از نامتعارف ترین گیاهان حشره خوار است. این گیاه بر روی شکاف سنگها و صخره ها می روید. باترورت گلهایی ظریف و زیبا – معمولا به رنگ بنفش و آبی- دارد که در ماههای آخر بهار می شکفند. باترورت نام خود را به خاطر برگهایی که به نظر چرب و “کره ای” شده اند به دست آورده است. برگهای این گیاه به صورت مجموعه ۳ تا ۶ تایی و در گونه هایی بسیار بیشتر- بر سطح زمین می روید. با بررسی دقیق متوجه خواهید شد که برگها دارای دو نوع غده ترشحی هستند. غدد برآمده ای که کار ترشح ماده چسبناک و کره ای را بر عهده دارند و غدد کوتاهی که مواد هضم و جذب کننده را ترشح می کنند.

این دو غده بویی ایجاد می کنند که مگسها، شته ها و شش پایان را به تله چسبناک جذب می کند. حشره ای که به دام بیافتد، با تقلا برای رهایی، موجب ترشح شیره هضم کننده می شود. برگها به آهستگی لوله می شوند و حشره را هضم و جذب می کنند.

گل گوشت خوار کره ای

۴- بلدرورت(bladderwort) :

گل گوشت خوار مثانه ای

بلدرورت یا گیاه مثانه دار در برکه ها، دریاچه ها و نهرهایی با جریان آب آهسته و در کل در آبهایی با عمق کمتر از ۶۰ سانتیمتر یافته می شود. این گیاه بدون ریشه در نزدیکی سطح آب شناور می شود و شاخه های آن تا ۹۰ سانتیمتر و بلندتر رشد می کند و ساقه های آن پر برگ هستند. این ساقه ها تا ۲۰ سانتیمتر بالای سطح آب رشد می کنند و خوشه هایی از گلهای زرد رنگ که شبیه گل میمون هستند، بر آنها می شکفد. ساقه های زیرآبی منشعب شده و برگهای نخ مانند بسیار از آنها جوانه می زند. این برگها دارای کیسه های کوچک و سبکی هستند که مثانه یا bladder نام دارند. مثانه های جوان شفاف هستند و به تدریج تیره می شوند. هر مثانه در واقع تله ریز و تو خالی است که ورودی آن یک طرفه است.

 اگر یک حشره آبزی کوچک یکی از چهار تار محرک این مثانه را لمس کند، در تله باز میشود و مانند یک جارو برقی، حشره به داخل این کیسه مکیده شده و درب تله در یک چشم برهم زدن حدود یک ۱۵ هزارم ثانیه – بسته می شود.  ساقه ها که دارای غدد ترشح آنزیم هستند، کار هضم و جذب طعمه را بر عهده دارند. مثانه پس از یک یا دو ساعت آماده شکار طعمه جدید خواهد بود

۵-گل ساراسینا  Sarracenia  :

این گیاه گوشت خوار و زیبا بومی سواحل شرقی آمریکای شمالی،تگزاس و جنوب شرقی کانادا و از خانواده  ی  ساراسنیاسه و گیاهی دائمی و با ریزوم میباشد.این گیاه هم حتما باید دارای خاکی ضعیف و مردابی و اسیدی مانند،باشد تا نیترات جذب نگردد زیرا باید به وسیله ی حشرات جذب شود.گلدهی آنها در اول بهار شروع شده و پس از اتمام شروع به تولید کوزه ها تا آخر پاییز میکنند در آخر پاییز هم گیاه پژمرده شده و انرژی خود را صرف ذخیره سازی در ریزوم میکند تا در بهار گلدهی داشته باشد.برگهای این گیاه شبیه به یک قیف تکامل یافته و و برگهای بالاسری هم مثل یک هود عمل کرده و مثل یک دریچه از نفوذ آب باران به داخل کوزه جلوگیری میکند تا اسید معدع یا شیره کوزه رقیق نشوند.گلهای آن چتر مانند و توسط زنبور ها گرده افشانی میشوند.حشرات به وسیله ی رنگ و بو و نکتار آن که بله ی کوزه ترشح میشوند ،جذب شده و مسیر داخلی دیواره ی کوزه به وسیله ی آنزیم ها و شیره ی داخل کوزه چرب شده و مسیری یکطرفه را به وجود می آورد که دیگر برگشت ممکن نیست.هنگام به دام افتادن حشره ی بخت برگشته ی مادر مرده،آنزیم های پروتآز و دیگر آنزیم های تجزیه کننده حجوم اورده و حشره را طوری تجزیه می کنند که انگار از اول حشره ای نبوده !! JJJJJ

۶-Genlisea : 

گیاهی از خانواده ی  Lentibulariaceae  و از زمان برادر،داروین تا سال 1998هنوز راز این گیاه کشف نشده بود!!بوته هایی به هم فشرده ودرهم وکسی هم شک نمیکرد که این گیاه ساده بوی مناطق مرطوب نیم کره جنوبی در آفریقا و آمریکا گوشت خوار باشد! البته در اشل کوچک یعنی حشرات بسیار ریزو میکروب های زیر خاک!!!!!!!!خب داستان ازین قرار بود که در آزمایشگاه متوجه شدند ریشه های این گیاه بسیار ظریف و نا بجا بوده (زیرا از روی ریزوم ها جوانه زدند) و توانایی جذب آب و استحکام گیاه را ندارند. استقرار این گیاه در خاک خای خیلی خیس یا مردابی صورت میگیرد .این گیاه 2 جور برگ دارد یکی برگهای روی سطح که زحمت فتوسنتز و غذا سازی را میکشند و دومی برگهای زیر سطحی که وظیفه شکار موجودات را دارد، حتی جور ریشه ها در جذب آب و استحکام گیاه را هم میکشد.البته این برگها برای این کار کمی ساختار خود را تغییر داده و شبیه به لوله های توخالی مارپیچی میکند و سپس با فشار مکش پیوسته ی رو به داخل آب حشرات نیز به داخل کشیده میشوند  سپس در طول مسیر به وسیله ی کرک ها و موهای جاذب جذب و هضم میشوند.سیستم این گل مثل گل اوتراکولاریا آبزی میباشد.

۷- Darlingtonia :

یک گیاه عجیب از خانواده ی گیاهان گوشت خوار.نگهداری این گیاه در منزل بسیار سخت بوده و دمای شبانه روز نقش اساسی در زندگی این گیاه ایفا میکند.اختلاف دمای مورد نیاز برای این گیاه در ریشه و ساقه حدود ۱۵ درجه تفاوت دارد یعنی ریشه دمای بیش ار ۱۰ درجه را نمیتواند تحمل کند.به خاطر ظاهرش سوسن کوبرا یا گیاه کبرا گفته میشود و بومی شمال کالیفرنیا است.نسبتا کمیاب و حساس بوده و بیشتر در مرداب ها و باتلاق ها زندگی میکند.برگهای این گیاه به صورت تویوب درامده و در پایین محفظه ی هضم و در بالا هم دریچه ورود و تله،تعبیه شده است. اول قسمت بالای برگ که به رنگ قرمز و صورتی دارد حشره را جذب خود میکند همینطور آن دو قسمت برگ مانند جلوی تله دارای غدد ترشحی نکتار و شکر و مواد معطر دارد که به جذب حشره کمک میکند.بعد از اینکه حشره جذب شد همینطور که در شکل دیده میشود حشره از در ورودی وارد منطقه ی تله شده و از آنجایی که سقف ان منطقه شفاف است و آسمان پیداست،حشره میل به پرواز رو به بالا داخل آن و پیدا کردن راهی برای خروج دارد.داخل هود و تله سطوح واکسی و چسبنده و دارای کرک های روبه جهت مخالف هستند و مادامی که حشره خسته شد و روی آن نشست دیگر راه برگشتی ندارد .داخل محفظه ی هضم اسید های آمینه و شیره ی معده کار هضم قسمت های نرم حشره را انجام داده و قسمت های سخت آن همانجا تجمع میکند یا دفع میشود.گلهای این گیاه را حشرات گرده افشانی میکنند ولی تابه حال حشره ی گرده افشان ان شناسایی نشده ولی طبق حدسیات دانشمندان بنا به دلایل موثق توسط سوسک ها انجام میشود.

۸ – گل رنگین کمان  Byblis:

گل رنگین کمان

یک جنس کوچک ۷ جنسی از خانواده  ی بیبلیداسه که در سال 1770 در شمال  استرالیا کشف شد.تقریبا از گونه های بیابانی گوشت خوار محسوب میشودولی گونه های آبزی نیز دارد.از انجا که دور ساقه ی ان را نوعی ماده موسیلاژی فرا گرفته بازتاب آن زیر نور آفتاب شبیه به رنگین کمان دیده میشود.به همین علت به آن گل رنگین کمان هم گفته میشود.تمامی این گیاهان بهتر است با سینی و از زیر آبیاری شود و تماما بهتر است ترکیبی از خاک کمپوست و ماسه استفاده شود.گیاهی است یکساله یا چند ساله،که دارای ساقه های بلند و باریک ،درگونه های یکساله دارای یک محور و در چندساله های چندین محور ساقه دارد.سرتا سر ساقه بجز گلها دارای غده های چسبیده با ساقه که مواد موسیلاژی و چسبنده تولید میکند تا حدودی مثل گیاه شبنم خورشیدی عمل کرده وقتی حشره روی ساقه مینشیند و فکر میکند این غده ها نکتار هستند برگهای تیز گیاه که با غده ها پوشیده شده سرپاسرپا Jعمل هضم این حشره را انجام میدهد. با این تفاوت که ساقه ی خود را به دور حشره پیچ نمیدهد .

گل رنگین کمان

۹- گیاه آسیاب آبی Aldrovanda :

گل آسیاب آبی

گیاهی از خانواده ی دروزراسه و درواقع پسرعموی ونوس حشره خوار،به خاطر نوع فیلوتاکسی یا نحوه ی قرار گیری برگ ها به دور ساقه به ان گیاه آسیاب آبی هم گفته میشود.گیاهی بدون ریشه و تنها گونه کاملا آبزی میباشد که دارای ساقه های شناور روی آب است.عمل صید این گونه قابل رویت میباشد.نیازهای اکولوژیکی آن تا حدودی هنوز ناشناخته مانده برای همین نسل آن در بیشتر نقاط دنیا متاسفانه به خاطر تغییر محیط زیست نابود شده ولی در برخی کشور های دنیا مثل اروپا و استرالیا هنوز در برکه ها و مرداب ها یافت میشود و خدا رو شکر تا نابودی کامل راه زیادی مانده!این گیاه برای انجام عمل شکار به آب گرم ۲۰ درجه نیاز داشته و به این صورت است که تله های این گیاه مثل ونوس با این تفاوت که زیر آب عمل میکند طوری که داروین به آن ونوس مینیاتوری آبزی نام برد،دارای کرک هایی هستند که وقتی لاروها یا موجودات ریز به آن برخورد میکنند سریعا با فشار دادن آب به بیرون بسته شده و حشره را گیر می اندازد،سپس با آنزیمهای مربوطه عمل هضم را شروع میکند.دهانه ی تله ها در فاصله ی زمانی ۰.۰۱ تا ۰.۰۲ ثانیه باز و بسته میشود که سریع ترین حرکت در بین گیاهان میباشد.

گل آسیاب آبی

۱۰- ونوس حشره خوار dionea: 

بسیاری از افراد هنگام صحبت از گیاه حشره خوار به یاد ونوس مگس خوار (Venus flytrap) می افتند. این گیاه در مردابهای سواحل شرقی آمریکا می روید و از جمله گیاهانی است که می توان در گلخانه نیز پرورش داد. تله این گیاه از دو برگ تشکیل شده که مانند کفه های صدف باز و بسته می شوند. به محض اینکه حشره ای محرکهای درخشان این برگها را لمس کند، تله بسته می شود و تا زمان هضم حشره، بسته باقی می ماند.این گیاه از آن دسته گیاهانی است که میتواند بشمارد یعنی 3 عدد کرک در وسط تله گیاه تعبیه شده که با برخورد به عین این 3 کرک تله بسته میشود حتی اگر دو کرک تکان بخورد هم بسته نخواهد شد.ازین جهت گیاه حرکات طعمه را میشمارد که از حضور و شکار وی مطمئن شود.امروزه این گیاه در رستورانها استرالیا به جای دستگاههای مگس کش استفاده میشود تا از استفاده سم جلوگیری شود.تله های این گیاه فقط 3 الی 4 بار میتواند تا قبل از مردن و سیاه شدن شکار کند پس نباید هرگز با مداد یا دست و خودکار و برس بیخودی انرژی گیاه را تلف کنیم.نگهداری این گیاه در منزل راحت بوده و فقط به جای روشن و خاک خیس و البته ضعیف و اسیدی !و رطوبت بالا اشاره کرد.برای ایجاد شرایط مرطوبت کاشت آن در تراریوم توصیه میشود.نکته ی جالب این است که گلهای این گیاه بالاتر از برگها ظاهر میشوند که حشرات گرده افشان گیر تله نیوفتندJJبعد از مدتی بذر هامیرسند که میتوان انها را در فریزر به مدت 2 ماه نگه داشت و سپس کاشت یا میتوان گیاه را با تقسیم ریزوم تکثیر کرد.اکثرا مردم ازین نگرانند که در صورت نگهداری این گل در منزل چگونه باید به گیاه گوشت داد؟! در جواب میگویم که ماهی یک عدد مورچه ،یا پشه کوره های منزل خودکار جذب این گیاه میشوند و مشکلی ازین نظر نیست در غیراین صورت میتوان با تکه گوشتی شکم گیاه خود را سیر کنید J.

ونوس حشره خوار

۱۱-  cephalotus sp: 

این گل سفالوتوس شباهت زیادی به نپانتس دارد ولی در از نظر سیستماتیک هیچ رابطه ای با آن ندارد نپانتس از راسته ی میخک ها ولی سفالوتوس از راسته شبدرترشک سانان میباشدوکیسه های کوچکی دارد که در دایره نزدیک بهم در روی زمین میرویند گیاه مشتمل بر این دایره کیسه ها و دایره دیگری،از برگ های معمولی سبز میباشد این گیاه فقط در ناحیه کم وسعت خلنگزار ها ی جنوب استرالیا یافت میشود کیسه ها به رنگ سبز میباشند وخطوط سرخ وسفید در اطراف لبه سر پوش کیسه ها دیده میشود سر پوش نیمه باز روی کیسه ها حرکت نمی کنند و در یک حالت ثابت مانده وکیسه را شبیه به یک گل معمولی جلوه میدهند کیسه از ماده ابکی وسیالی که برای خود ساخته نیمه پر است.همیشه سبز بوده و دارای ریزوم است ارتفاع نزدیک به زمین دارد و برگها مستقیم از روی ریزوم بیرون می آیند.زیستگاه این گل به شدت در طبیعت به خاطر تخریب آن تهدید شده است.در مرداب ها و باتلاق ها و درز سنگ ها زندگی میکند.مکانیزم شکار مثل همان گل کوزه ای است یعنی حشره وارد شده ولی دیگر نمیتواند خارج و همانجا هضم میشود.زائده ی چتر مانند بالای کوزه از نفوذ باران جلوگیری میکند

۱۲- بروچینیا  Brocchinia reducta :

این گل زیبا از خانواده ی اناناس سانان میباشد و ظاهر شبیه به آکمائا دارد.ولی در باطن گوشت خوار است.همانطور که در مقاله ی اکمائا مطالعه کردید این گیاهان در حفره ی وسط خود آب ذخیره میکنند ودررون خانه هم باید آن تو آب ریخته شود.خب ذات گیاه اینطور ایجاب میکند.این گیاه گوشت خوار هم که بومی ونزوئلا و برزیل است درون ان حفره ی مرگبار خود آب ذخیره کرده ،آبی که کمی معطر است و ناحیه دور کاسه آب نور ماوربنفش را بسیار بازتاب میدهد.همانطور که میدانید چشم اکثر حشرات به نور بنفش حساس است و به طرف آن جدب میشود.این ناحیه بسیار لیز بوده و جای پای محکمی ندارد بنابراین حشراتی که به دور جمع میشود به آرامی داخل  غرق و توسط آنزیم فسفاتاز و برخی باکتریها تجزیه میشود.