گیاهان بومی ایران

+۶۴۰

-۸۴

به نام خدا با سلام و درود خدمتت همه بازدید کنندگان خوب باغ شیشه ای ،سجادی هستم کارشناس ارشد گیاهان زینتی و فضای سبز،با  توجهی که به ایرانی بودن دارم و ایرانی بودن رو یک افتخار میدونم تصمیم گرفتیم یک مقاله ی برای معرفی تعداد کمی از گیاهان آندمیک یا نهایتا بومی ایران تهیه کنیم مقاله ی پیش رو با تلاش تیم باغ شیشه ای در یک روز کاری و با تحقیقات بسیار در منابع و دایره المعارف ها اماده شد.واقعا ناراحتم ازینکه نمیتونم یه تحقیق جامع درباره ی گیاهان بومی ایران توی سایت بزارم و از آنجایی که به جز مرحوم پروفسور قهرمان پدر گیاه شناسی ایران ،کسی دیگر تحقیقات گسنرده ای در زمینه ی فلور ایران انجام نداد ،پس سطح دسترسی و آگاهی ما به این گیاهان کمه و به جرات میتوانم بگم ما نسبت به محیط زیست خود واقعا بی تفات هستیم .جدا از فون یا حیات وحش ایران که دیگر ثابت شده و رو به زوال میرود ما  فقط فکر میکنیم(!!) که باید به حقوق حیوانات احترام بگذاریم ولی غافل ازینکه  گیاه هم موجودی زنده است. هدف فقط نشان دادن بخشی 1400!!! گیاه  از فلور گیاهی ایران بود چند وقت پیش توی باغ ملی گیاهشناسی ایران با رییس گیاهشناسی باغ جلسه داشتم و گفتم 1400 عدد گیاه که ایشون گفتند الان تا 2500 عدد گیاه جدید شناسایی شده !!   البته بیش از 2500 گونه گیاه بومی در ایران وجود دارد که ما در اینجا به معرفی 14 عدد گیاه برجسته بسنده میکنیم.ما کشور متمدنی هستیم ولی قطعا و بدون شک حسن ختام این تمدن  معرفی و تجاری کردن گیاهان خود ،احترام به محیط زیست و نابود نکردن آنها و رو آوردن به زندگی سبز و ارگانیک میباشد.

چو ایران مباشد،تن من مباد…..

۱.زنبق iris meda:

ایریس مدا

ایریس مدا

این زنبق از دسته ی زنبق های ریش دار ریزومی ،  کمیاب و بومی حومه ساری و استان آذربایجان اخص میانه میباشد. از ویژگیهای آن ، برگهای پایین آن خطی و صاف حدود 12 سانتی متر طول و 4 یا 5 عدد میباشند گلها به رنگ های کرم و زرد با تن های مختلف و سفید و گاهی ترکیب این رنگ ها ، داشتن حالت مواج و کرک های سیاه رنگ و هاله رنگ قهوه ای و طلایی در وسط ان و داشتن تخمدانی استوانه ای و گل آذین انتهایی است.این گل در سال 1882 توسط آقای پولاک یک توریست استرالیایی کشف شد نزدیک ترین گونه به این گیاه وطنی ، گونه Iris Chamaeiris میباشد.گلدهی این گیاه در خرداد ماه رخ میدهد تولید عمده ی ان در میانه و آذربایجان شرقی انجام میشود.

 همچو زنبق نشکفتیم در آغوش چمن/گل کوهیم که از سنگ سیه بستر ماست

گلشن خاطر مارا چمن آرایی نیست/سادگی زینت ما،پاکدلی زیور ماست

زنبق ایرانی

آشنایی با زنبق ها!!

۲.زعفران ایرانی Crocus gilanicus:

زعفران ایرانی

این گونه از زعفران بومی ایران عزیز و همانطور که از نام گونه ی آن پیداست خطه همیشه در صحنه ی گیلان میباشد.این گیاه در سال ۱۳۵۱ توسط پروفسور Per Wendelbo سوئدی  کشف شد.رنگ گل سفید بوده و دارای ته مایه ای  کم رنگ از بنفش میباشد که در زمان پیری گل بیشتر نمایان میشود.گلدهی ان درپاییز رخ میدهد.پدازه های ان دارای یک پوشش نازک بوده و به خاک همیشه مرطوب با تهویه بالا نیاز مند است

دراین چمن نظری کن به زعفران رویان/ که روی زرد و دل درد داغ  آن سیماست

خموش باش مگو راز اگر خرد داری/ زما خرد مطلب تا پری ما با ماست

زعفران ایرانی

۳.لاله ی واژگون    Fritillaria persica :

لاله واژگون

منشأ آن ایران عزیز و بیشتر غرب کشور است این گیاه از دخایر ژنتیکی خاص و نادر است.در واقع نوع فرم و شکل این گیاه خانواده ی لاله سانان را سرافراز کرده و نام ایران را بر سر زبانها انداخته است. گیاهی دایمی و سوخ دار بوده که سوخ آن از نوع حقیقی بدون پوشش با دو یا تعداد بیشتری فلس درشت  است. در برخی گونه ها غشاء بسیار نازکی در اطراف فلس ها دیده می شود. سوخ درشت و زرد رنگ بوده و بوی آن شبیه سیر است. دارای یک و به ندرت دو برگ قاعده ای بوده و برگ ها متقابل، متناوب و حتی فراهم هستند. در برخی گونه ها گریبانی از دو یا سه براکته برگ مانند وجود دارد. گل ها به طور معمول آویخته و به صورت تکی یا خوشه ای و یا چتری از چندین گل انتهایی هستند. پوشش گل 6 عدد بوده و مادگی دارای یک تخمدان سه برگچه ای است. در داخل قطعات گلپوش یک نوشجاری شیاری وجود دارد. این گل در داخل چمن، باغ صخره ای و مناطق شیب دار قابل کشت است. به خاطر بوی نامناسب آن امروزه کمتر کشت می شود. در برخی نقاط ایران، این گیاه را اشک مریم یا لاله اشک می خوانند.از همه مهمتر  وجه تسمیه چنین نامی به داستان های اسطوره ای بازمی گردد. این که این لاله، شاهد مرگ سیاوش بوده و از غصه این اتفاق سربه زیر شده و اشک می ریزد. اشک های لاله واژگون در حقیقت شیره ی بی رنگی هستند که در درون لاله قرار دارند و گاهی به سمت پائین سرازیر می شوند. در نقش سرستون‌های ساسانی‌ها هم در موزه تاق بستان در کنار نقش پادشاه ساسانی دیده می‌شود.

لاله واژگون

۴.سوسن چلچراغ  Lilium ledebourii:

سوسن چلچلراغ

یک گونه ی بسیار زیبا و البته کمیاب از خانواده ی سوسن ها که به جرات پرچم این خانواده را به احتزاز درآورده است.این گونه با افتخار فقط در ۲ نقطه از جهان میروید که هر دودر ارتفاعات ۱۷۰۰ تا ۱۹۰۰ متری گیلان در داماش قرار دارد.این گل و در حدود ۲۰۰۰ نمونه در مناطق محافظت شده ی گیلان به سان یک حوری  با هزار ناز و اشوه میرویند.گلدهی و دلبری ان در خرداد ماه شروع میشود هر شاخه گل ان توانایی حمل 15 گل سفید رنگ  با بوی مطبوع را دارد کلاله های ان بلند و از حد گل خارج شده قد ان در 50 تا 150 سانتی متر متغیر بوده و رنگ پیاز زرد با قطر 5الی 7 سانتی متر میباشد.گلها 2 جنسه و ساختاری متقارن دارند.نیاز به خاک غنی و نور نیم سایه دارد.لازم به ذکر است این گیاه را گیاه شناس نامی آلمانی فردریش فن لدبور کشف کرد.یادش گرامی و راهش پر رهرو باد :دی

ز مرغ صبح ندانم که سوسن آزاد

چه گوش کرد که با ده زبان خموش آمد

چه جای صحبت نامحرم است مجلس انس

سر پیاله بپوشان که خرقه پوش آمد

سوسن چلچلراغ

۵. گل نگونسار Cyclamen   persicum: 

سیکلامن

 مهم ترین گونه این جنس  C. persicum میباشد که مهمان شمال ایران میباشد. در این زمستان اگر به جنگلهای شمال سفر کنید این گیاهان زیر درخت ها به طور طبیعی سبز شدند.به طور طبیعی در نواحی غرب مدیترانه وجود دارد. گیاهی علفی دائمی از تیره پامچال سانان است که بخش پایینی ساقه (هیپوکوتیل) آن در نزدیک سطح خاک قطور شده و ژوخه ای می شود. برگ ها به طور مستیم از این ژ.خه منشأ می گیرند. گل ها معطر و به رنگ صورتی، قرمز، خرمایی، ارغوانی و سفید است.

سیکلامن

۶.    بنفشه ایرانی یا Viola  odorata: 

بنفشه ایرانی

این بنفشه گیاهی چندساله است که به صورت یک ساله و دو ساله کشت و کار می شود.به طور طبیعی در شمال ایران میروید ولی به خاطر تکثیر تجاری، امروزه در تمام نقاط ایران استفاده میشود. گل ها از محور برگ ها به صورت تکی و به ندرت جفتی ظاهر می شود. هر گل دارای ۵ گلبرگ بوده که یک گلبرگ مهمیزدار در پایین، دو عدد در بالا قرار دارند گل ها در آخر زمستان یا اوایل تا اواخر بهار به مقدار فراوان ظاهر می شوند .این گل زیبا به رنگ های بنفش تیره یا سفید مشاهده می شود و دارای انواع کم پر و پر پر است.    بنفشه معطر به صورت مخلوط با بنفشه سه رنگ کاشته می شود که منظره جالبی ایجاد می کند و به ویژه صبحگاه بوی مطبوعی از آن به مشام می رسد. Violetها هم با بذر و هم با تقسیم بوته (جدا کردن  گیاهچه های حاصل از دستک) افزایش می یابند که تقسیم بوته در اواخر تابستان انجام می شود.

بنفشه ایرانی

۸. انجیلی یا parrotia persica: 

درخت انجیلی

خب تا اینجا بیشتر روی گیاهان علفی بحث کردیم ولی فلور غنی ایران هم  کم دارای درختان بومی نیست! parrotia به معنی طوطی و بومی جنگلهای شمال ایران می‌باشد وعلت این نامگذاری دو زائده منقار مانند، شبیه نوک طوطی است که در دو طرف میوه در قسمت بالا قرار دارد ارتفاع این گیاه تا 12 متر میرسد و از گیاهان بسیار شاخص در فضای سبز کاربرد دارد به شمار میرود.و به علت سختی چوب به ان چوب آهنی هم گفته میشود.بیشتر برگهای این درخت زیبا جلب نظر میکنند زیرا برگهای آن درجوانی قرمز و بنفش و در سنین میانی سبز و نهایتا هنگام پاییز و پیری به رنگهای مختلف تغییر میکند. گلدهی در اوایل بهار است و به افتخار دکتر parrot گیاه شناس فرانسوی به این نام درآمده است.

درخت انجیلی

۹.شمشاد ایرانی buxus hyrcania:  

 درختچه ی شمشاد از جمله گیاهان تشکیل دهنده ی برخی جنگل های شمال است که در فهرست گونه‌های گیاهی در خطر انقراض اتحادیهٔ بین‌المللی حفظ طبیعت قرار دارد ارتفاع ان تا 9 متر و قطر تنه تا نیم متر میرسد برگها ریز  و  درختی همیشه سبز و سایه پسند میباشد از نظر تاریخ طبیعی گیاه شناسی این گونهٔ بومی ایران از حوالی دورهٔ کِرتاسه در دوران مزوزوئیک در جنوب دریای خزر تا ارتفاعی از نیم‌رخ شمالی رشته کوه البرز ظاهر شده است. از این رو سابقهٔ پیدایش آن به حدود 136 میلیون سال قبل می‌رسد به دلیل اینکه این درختچه چوب مطلوبی دارد بنابراین در زمان قاجار بخش عظیمی ازین چوب جنگل ها را برای صادرات نابود کردند.چوب شمشاد ایران حاصل جنگل‌های گیلان و مازندران همیشه در انگلستان مطلوب بوده است و می‌باشد. اخیرا هم به دلیل شیوع نوعی بیماری قارچی بخش زیادی ازین جنگل ها و درختچه ها نابود شدند البته دانشگاه های کشاورزی برای جلوگیری ازین بیماریها دست به کار شدند

سایه تا بازگرفتی زچمن مرغ سحر/آشیان در شکن طره ی شمشاد نکرد

شاید ارپیک صبا ازتو بیاموزد کار/زان کهچالاکتر ازاین حرکت باد نکرد

شمشاد ایرانی

۱۰.سرخدار taxus:  

سرخدار

گیاهی همیشه سبز .این گیاه هم ازان دسته گیاهانی است که ما به داشتنش افتخار میکنیم چون که واقعا کاربردش تو فضای سبز، کارو فانتزی میکنه!این گیاه به سایه مقاوم بوده و باید در تابستان از آفتاب در امان بماند برگ های سوزنی شکل داشته و پایه های نر و ماده از هم جدا میباشند این گیاه که از راسته کاج ها میباشد( نه خانواده!! ) میوه های قرمزی تولید میکند که پرنده ها آن را خورده و به پراکنش بذر ان کمک میکنند . در ضمن میوه ها سمی میباشد.به لطف تجاری شدن این گیاه نسلش در خطر انقراض نیست. اما فعلا!!

سرخدار

۱۱.ارکیده زنبور  Ophrys kojurensis:  

به جرات میتوان گفت،سرور و سالار گلهای بومی ایران،که این یکی را واقعا باید به داشتنش افتخار کرد و به خود بالید که چنین گل با ارزشی بومی خطه شمال ماست!!این گیاه زیبا و عجیب از خانواده ی ارکیده ها بوده و همانطور که از نام آن پیداست بومی روستای کجور، از حوالی نوشهر از خطه ی مازندران است.از معدود ارکیده های موجود در ایران میباشد و در زیست شناسی و گیاه شناسی این گل و نحوه ی گرده افشانی ان بسیار اهمیت دارد و جز گیاهان عجیب و غریب دسته بندی میشود. به این ترتیب که ، این گل طی تکامل برای جلب توجه و ناز کردن برای گرده افشان مخصوص خود شبیه به یک زنبور  ماده درامده و با شبیه سازی برخی اندام ها و جنسی نزدیک به پوست یک زنبور و ترشح یک فرمون مخصوص، خود را واقعا یک زنبور ماده جا میزند ،تا حشره ی نر به خیال اینکه یک حشره ی ماده تور کرده است با او عمل لقاح انجام داده و با این عمل هنگامی که برای لقاح  با یک گل دیگر کمی دورتر میرود گرده گل قبلی را با خود به گل جدید میبردو بدین ترتیب گل گرده افشانی میشود و ما واقعا به میزبانی این گیاه ارزشمند به خود میبالیم.

ارکیده زنبور

 12.گل رز ایرانی Rosa Persica: 

گل رز ایرانی

قطعا همگی با گل رز آشنا هستید .جالب است که بدانید تمام گل رزهای مدرن امروزی تولید کشور دوست و بردار هلند بر روی پایه های مادری ایرانی مثل نسترن ها پیوند زده میشوند .!!! اینجاست که ما هم خوشحالیم ازین  میزبانی وهم  افسوس میخوریم که چرا چراغی که به خانه رواست باید در هلند آویزان باشد!!!اولین بار حدود 140 سال پیش پایه هایی ازین گیاه از ایران برای کاشت در پارک لوگزامبورگ پاریس فرستاده شد.بلی دوستان ما خود رزهایمان را از هلند وارد میکنیم در حالی که میتوانیم بزرگترین تولید کننده ی گل رز دنیا باشیم.خب بگذریم.این گل زیبا از خانواده ی گل سرخیان و بومی ایران است.دارای گلهای زرد رنگ با مرکزیت قرمز میباشد  بسیار معطر بوده و قطر گلها به طور متوسط 3 سانتی متر است و تا ارتفاع 50 الی 60 سانتی متری هم قد میکشد. دارای رنگ های زرد و قرمز است . این گل به خاطر ناسازگاری که دارد ترجیح میدهد تا دگر گرده افشان شود یعنی با گلهای شبیه به خود ولی دیگری گرده افشانی کند بنابراین گل خود را زرد رنگ با مرکزیت قرمز تا سیاه تکامل داده تا حشرات را جذب کند!در ضمن از معدود گونه های گل رز زرد رنگ طبیعی میباشد!

رز ایرانی

۱۳.دغدغک  Colutea persica:

درخت دغدغک

گیاهی درختچه ای و سمی دیگری از خانواده ی باقالاسانان یا همان Fabaceae خودمان این گیاه بیشتر در جنوب ایران سبز میشود  دارای گلهای پروانه ای و زرد رنگ توخالی میباشد به همین دلیل ظاهرا در مناطق بومی به آن دغدغک میگن.گلدهای خوشه ای آن  توی بهار و تابستون حداقل درمنطقه ی کرج اتفاق می افته.برگهای ان مثل درخت اقاقیا بیضی و کوچک و به طور مرکب در شاخه های مرکب سبز میشود.این گیاه در سال 1846 به وسیله جناب پیر ادموند بوسیر فرانسوی نامگذاری شد.

دغدغک

۱۴.عشقه یا Hedera Pastachuvii: 

عشقه

دوستان عزیز این نوع عشقه رو زیاد دیدید توی پارکها توی خونه ها توی نقاط سایه و کور، و گاهی هم دیدیم که آفت شپشک و سپردار میگیره کلا گیاه مقاومیه و متاسفانه به این گل زیبا و مقاوم  و مظلوم به چشم علف نگاه میشه در صورتی که  میتونه رطوبت بالایی ایجاد کنه و لطافت زیادی به محیط بده دوستان این گیاه شاید کلیشه شده باشه ولی وقتی بدونید گونه ای ازین گیاه زیبا بومی ایران عزیز و جنگل های شمال ایران و نواحی البرز هستش شاید نگاهتون به این گیاه عوض بشه و با یک نگاه میهنی ببینیدش.بله دوستان این نوع عشقه بومی جنگل های شمال بوده در صورتی که کسی ازین قضیه خبردار نیست. بیایم ازین به بعد دیدگاهمون رو نسبت به این گل زیبا عوض کنیم.

آشنایی با پاپیتال  کلیک کنید

عشقه