معرفی هورتانسیا

+۴۴

-۶

بومی جزایر هونشو ژاپن است. در فضای سبز، درختچه ای خزان دار و زینتی است. در صورت کاربرد گلدانی گل آذین های مدور به رنگ سفید، صورتی، آبی و یا بنفش دیده می شود. آنچه در خوشه گل جلب توجه می کند کاسبرگ ها هستند و گلبرگ های واقعی آن غیرقابل تشخیص است. بخش عمده گل آذین این گیاه را گل های کوچک و بارور تشکیل می دهد که قابل توجه نیستند. این گل ها با گل های عقیم بزرگ تر احاطه شده که دارای کاسبرگ های بزرگ و زیبا هستند. تماس با برگ های آن باعث تحریک پوست می شود. این گیاهان را برای مناسبت های ویژه مانند عید نوروز آماده فروش انبوه می سازند.

گونه مورد نظر آن که H. hortensis یا H. opuloides نیز می نامند. همیشه به صورت درون خانه ای استفاده می شود. برگ ها پهن و تخم مرغی شکل با لبه دندانه دار است. گل آذین از نوع دیهیم و به عرض بیش از ۱۲ سانتی متر است. در تمامی فصل تابستان گیاه رشد رویشی می کند. در پاییز، با کاهش دما جوانه های گل تکامل می یابند و در هوای سرد خارج گلخانه به حالت رکود رشدی (خواب) می رود. این گیاه در بهمن ماه به گلخانه اورده می شود تا در عید نوروز گل بدهد. کشت و پرورش این گیاه محدود به نواحی سرد است.

گلدهی: جوانه های گل در ماه های پاییز تشکیل می شوند و در اواخر فصل پاییز سرما باعث تکامل جوانه ها می شود. در بهمن به گلخانه منتقل شده و در نوروز به گل می رود. البته زمان گلدهی آنها قابل تنظیم است.

نیازها

دما:همانطور که پیش از این گفته شد این گیاه در بهار، تابستان و پاییز در خارج گلخانه بوده و در اواخر پاییز سرما باعث تکامل جوانه های گل می شود. اغلب در این مرحله از رشد تنظیم دما امکان پذیر نیست ولی اگر این کار میسر باشد (پرورش در گلخانه) دمای شبانه باید حدود ۱۵ و دمای روز 5 بیشتر تنظیم شود. در این شرایط، رشد و نمو خوب و جوانه های گل تشکیل می شود. در دماهای بالاتر از 20 و پایین تر از 12، تشکیل جوانه گلکاهش می یابد. پیش از ابان ماه، جوانه های گل باید تشکیل شده باشد و از این ماه به بعد دما باید به مدت 6 تا 8 هفته کاهش یابد تا جوانه ها تکامل یابند.دمای مناسب در این 6 هفته، پایین تر از 15 است و بهترین دما حدود 3 تا 4 درجه است. پس از تکمیل تیمار سرمایی، گیاهان  باید در دمای 16 تا 17 درجه قرار گیرند. تیمار سرما را می توان با چندین مرتبه افشانش  (1تا 50 میلی گرم در لیتر) در شرایط روز بلند جایگزین کرد. بهترین نتیجه زمانی حاصل می شود که گیاهان برگ برداری شده و به مدت 4 هفته در سرما قرار گرفته و سپس دو بار با  با غلظت 10 میلی گرم در لیتر تیمار شوند. شاسی سرد یا گلخانه سرد محل مناسبی برای این دوره رشدی است ولی در آخرین روزهای این دوره، هورتانسیا باید در محلی تاریک قرار گیرد تا برگ های آن خزان کنند و این عمل به رسیدن کامل جوانه های گل کمک می کند. بدین ترتیب هورتانسیا باید تا حدودی از سرما محافظت شود. مقاومت این گیاه به سرما کمتر از گیاهان دیگر مثل بساری از درختان و درخچه های زینتی است.

اگر هوا به تدریج سرد شود، این گیاه می تواند تا چندین درجه زیر صفر را به خوبی تحمل کند ولی سرمای ناگهانی باعث از بین رفتن آن می شود. هورتانسیا در دمای ۱۵ تا  18در طول شب و حدود 5 درجه بیشتر در روز، زودرس می شود. از زمانی که محصول در این دماها قرار می گیردتا زمان گلدهی، 4 ماه طول می کشد. بنابراین برای تولید گل در نوروز باید اوایل آذر یا اواخر آبان هورتانسیا به گلخانه برده شود. مراحل تشکیل، تکامل و ظهور گل به صورت دیاگرام زیر است

                گلدهی در نوروز———۱۵-۱۸ درجه روز و۲۰تا۲۳درجه شب———–دمای ۳تا۴درجه به مدت ۶هفته بعلاوه تاریکی———–۱۵درجه روز و ۲۰ درجه شب

در فصل پاییز، گلدان های هورتانسیا باید از سرمای شدید حفظ شوند. بنابراین به شاسی سرد منتقل می شوند. در این محل باید مرتب آبیاری و کودپاشی شوند چون در این مرحله رشد و نمو ادامه داشته و جوانه های گل در حال تکامل هستند. پس از آن در آذر و دی ماه گلدان ها در دمای کمتر از ۱۵ کنار هم قرار می گیرند تا سرمای مورد نیاز را کسب کنند. در این مدت، گلدان ها به مراقبت زیادی احتیاج نداشته و فقط باید برگ های ریخته را جمع آوری و تهویه کافی برای آن فراهم کرد. در اوایل دوره زودرسی که گلدان ها در دمای ۱۵ قرار می گیرند به طور مرتب باید ابیاری شوند.

نور:بهترین شرایط برای گلدانها، محلی سایه-آفتاب است. در روز های گرم تابستان به گیاه تا حدودی باید سایه داده شود. در ماه های پاییز، برعکس باید در آفتاب کامل قرار گیرد تا در این شرایط، جوانه های گل تکامل یابند. در زمستان و بهار که هورتانسیا زودرس می شود باید در نور کامل قرار گیرد. طول روز بر گلدهی اثری ندارد ولی به نظر می رسد که در روزهای کوتاه پاییزی تشکیل جوانه های گل تسریع می شود. در واقع روز های کوتاه تمایزیابی گل را تا مرحله تشکیل اندام های جنسی پیش می برد ولی تداوم این فتوپریود از بزرگ شدن گل جلوگیری می کند که به اصطلاح آن را حالت خواب می نامند. این خفتگی در طبیعت با طول روز کوتاه و در تولید تجاری با سرمادهی شکسته می شود. اگر تشکیل گل به روزهای بلند موکول شود ساقه های گلدهنده طویل می شوند.

آبیاری:آب مورد نیاز آن زیاد است و رطوبت خاک گلدان ها باید به طور یکنواخت حفظ شود. به طور کلی، سایه دهی با کاهش دمای گیاه و افزایش رطوبت خاک و کاهش تنش های آبی رشد را به حد مطلوب می رساند. در هوای گرم و آفتابی، آب پاشی روی گیاهان سودمند است.

خاک و کود:کاسبرگ ها که برجسته ترین بخش گل هستند در تعداد کمی از رقم ها سفید و در بیشتر آنها بسته به PH محیط کشت، صورتی یا آبی هستند. رنگ کاسبرگ ها بیشتر از طریق در دسترس بودن عناصر سنگین در خاک تعیین می شود تا تغییرات PH شیره سلولی فلزات سنگین موجود در کاسبرگ ها با آنتوسیانین ترکیب نمکی تشکیل می دهند، که در این ترکیب ها علاوه بر ارتباط آنتوسیانین با تانین و رنگیزه های فلاونول، در تعیین رنگ کاسبرگ ها (صورتی یا آبی) نیز نقش دارند.

آلومینیوم در این روند، یون فلزی سنگین مؤثری است. البته عناصر مولیبدن و پتاسیم هم در تشدید رنگ آبی ممکن است ضروری باشند.

در خاک های اسیدی با PH کمتر از 5/5، به طور معمول آلومینیوم قابل جذب است. در بالاتر از این حد، این عناصر با فسفر موجود در خاک ترکیب شده به صورت غیرقابل جذب در می آید. بنابراین، در خاک های به نسبت اسیدی گل های هورتانسیا آبی می باشند و در خاک های قلیایی این گیاهان گل هایی به رنگ صورتی تا بنفش تولید می کنند. با اسیدی کردن خاک توسط سولفات آهن می توان به جذب آلومینیوم کمک کرد. به جای سولفات آهن می توان از سولفات آلومینیوم استفاده کرد.

در خاک های کمی قلیایی و در صورتی که در ماه های بهار و تابستان به هورتانسیا سولفات آهن و یا سولفات آلومینیوم داده نشده باشد، در طول دوره زودرس کردن (موقعی که هورتانسیا جهت گلدهی به گلخانه برده می شود) دست کم باید ۶ بار (هر۱۰ روز یک بار) گلدان ها توسط محلول سولفات آلومینیوم آبیاری شوند. هورتانسیا در زمان رشد، به کود زیادی (به ویژه نیتروژن) نیاز دارد. اثر مواد غذایی بر رنگ کاسبرگ ها را نیز باید در نظر گرفت. پتاسیم کم، باعث تحریک رنگ صورتی کاسبرگ می شود. ولی پتاسیم زیاد رنگ آبی بیشتری را باعث می شود. فسفر زیاد یا آلومینیوم زیاد به شکل نیتراتی، باعث کاهش آلومینیوم کاسبرگ و در پی آن تحریک رنگی صورتی در کاسبرگ ها می شودکه به احتمال ناشی از ضدیت با جذب آلومینیوم است. فسفر بالا باعث ایجاد رنگ صورتی ولی فسفر کم به ایجاد رنگ آبی کمک می کند. بنابراین در تولید محصول با گل های آبی رنگ، هیچ نوع کود سوپر فسفاتی نباید به محیط کشت افزوده شود. همچنین از مصرف کودهایی که باعث افزایش PH خاک می شوند، باید پرهیز شود. برای بدست اوردن گل های صورتی و بنفش، PH خاک حدود 6 تا 2/6 و برای گل های آبی  PH حدود 5 توصیه می شود. عوامل مؤثر در ایجاد رنگ صورتی یا آبی در هورتانسیا در جدول زیر آمده است.

افزایش

هورتانسیا با قلمه افزایش می یابد. قلمه های استفاده شده می تواند قلمه سبز، نیمه چوبی، چوبی یا قلمه جوانه برگ باشد. قلمه جوانه برگ را با یک برش از ۲ تا ۳ سانتی نتری زیر جوانه و برش دیگر از نیم سانتی متری بالای جوانه به نحوی برمی داریم که چوب ساقه به نصف تقسیم شود و هر قسمت یک برگ داشته باشد. در استفاده از قلمه جوانه برگ، آرایش برگ (قطع قسمتی از برگ) به منظور این که تعداد بیشتری قلمه را بتوانیم در یک جعبه یا گلدان قرار دهیم و همچنین از پژمردگی آن جلوگیری کنیم ضرورت دارد.

قلمه های چوبی به طول ۵ سانتی متر انتخاب شده که پس از ۳ هفته ریشه دار می شوند. قلمه های جوانه برگ به بیماری ها حساس بوده و رشد بسیار کندی نیز دارند و تنها قلمه های با قطر ساقه بیشتر از ۲۵/۱ –75/0 سانتی متر باید انتخاب شود. قلمه ها می تواند در اردیبهشت، خرداد و همچنین تیر و مرداد برداشت شود. گندزدایی بستر کاشت و گلدان ها توصیه می شود. حرارت 18 در بستر کاشت و 15 در هوای اطراف ار شرایط لازم برای این روش افزایش است. اگر قلمه ها در محیط خارج از گلخانه زده شوند، در روزهای اول با پارچه یا کاغذ پوشانده می شوند تا از تبخیر آنها جلوگیری شود و دمای محیط قلمه ها افزایش یابد.

قلمه هایی که در اردیبهشت و خرداد برداشت می شوند، بلافاصله پس از ریشه دهی به گلدان های استکانی و یا نشایی منتقل می شوند. قلمه هایی که در اوایل بهار و اوایل تابستان و یا دیرتر برداشت می شوند پس از رشد ونمو، گیاهان به نسبت کوتاه تر و کوچکتری تولید می کنند که یک حسن است (چون هورتانسیا در اصل درختچه ای است، هرچه پاکوتاه تر باشد برای فروش گلدانی مناسب تر است). افزایش در این فصل این مزیت را نیز دارد که با قطع نوک شاخه های بوته هایی که پیش تر افزایش یافته اند، به جای دور ریختن بخش انتهایی قطع شده، آنها را لبه عنوان قلمه ریشه دار می کنیم. استفاده از مواد ریشه زا مثل IBA و NAA می تواند به ریشه زایی کمک کند. زمانی که طول ریشه در قلمه ها به یک تا دو سانتی متر رسید، آنها را از بستر کاشت خارج کرده و در گلدان کشت می کنند.

تعویض گلدان و فاصله گلدان ها

کشت و پرورش و تعویض گلدان های هورتانسیا به صورت های مختلفی توصیه شده است ولی همواره تأکید شده است که هر چه زودتر قلمه های ریشه دار در گلدان های بزرگ کاشته و جا به جا شوند. و دلیل آن به احتمال این است که هورتانسیا رشد سریعی دارد و کمتر نیاز به کشت در گلدان های استکانی دارد.

غنچه گیری و تنظیم دوره های رشدی

اصطلاح غنچه گیری در بین باغبانان شایع است که در واقع سربرداری است و هدف قطع جوانه های انتهایی همراه با یک تا دو ساتنی متر از انتهای ساقه است. این عمل در هورتانسیا دو بار و در دو مرحله از رشد و نمو، یکی در حدود اردیبهشت ماه و دیگری در طول تیر ماه انجام می گیرد تا شاخه ها رشد طولی نکنند. به اشتباه تصور می شود که این عمل باعث کوری شاخه ها می شود ولی عدم گلدهی برخی شاخه های قوی بعدی است. این حالت به ویژه زمانی رخ می دهد که ما محصولی را که دیرتر از زمان معمول افزایش داده ایم، در آخر فصل تابستان یعنی در شهریور و مهر غنچه گیری کنیم. باید توجه داشت که حذف جوانه انتهایی در اواخر فصل باید همراه با کود پاشی باشد. بدین ترتیب شاخه هایی که در آینده به گل نخواهند نشست، بسیار کم بوده، اثرات حذف انتهایی با تشکیل شاخه و یا شاخه های قوی گل دار دیده می شود.

در زمان حذف جوانه انتهایی باید توجه داشت که دست کم یک جفت برگ روی شاخه ها باقی بماند. روی شاخه های کوچک و ضعیف باید تعداد بیشتری برگ حفظ شود تا موضوع عدم گلدهی آنها منتفی شود. پس از حذف جوانه انتهایی، تعدادی شاخه در بوته های قوی ایجاد می شود که باید شاخه های نامناسب حذف شوند. این عمل براساس این واقعیت است که در بازار گل، گلد ان هایی که دارای ۲ تا ۳ عدد گل درشت و مرغوب هستند خریداران زیادی دارد.

نظر به اینکه نگهداری این گیاه در منازل بدون اشکال نیست و به ویژه باید به امر آبیاری آن به دقت توجه شود، چنین می نماید که محصول گل هورتانسیا در خارج از زمان معمول آن که فصل بهار و عید نوروز است، خریداران زیادی نداشته باشد. بنابراین عملیات کشت و پرورش آن به طور معمول به نحوی تنظیم می شود که بیشترین استفاده از شرایط طبیعی خارج گلخانه به عمل آید و در آخر فصل، سرمای طبیعی به گیاه داده شود و مطابق روش معمول به گلخانه هایی با دمای ۱۵ منتقل می شود. هورتانسیا پس از انتقال به گلخانه در این دما حدود ۱۳ هفته بعد به گل می رود. به طور معمول دمایگلخانه به تدریج با سرد شدن هوا کاهش می یابد و روی این اصل گلدهی هورتانسیا به تأخیر می افتد.

در شرایط کرج که گلخانه های مجهز این دما را تأمین می کنند گلدان ها باید در آذر ماه به گلخانه منتقل شوند. برای چنین محصولی، بهترین فصل گرفتن قلمه (افزایش اولیه گیاه) اردیبهشت ماه است. در این صورت حذف جوانه های انتهایی در تیر ماه صورت می گیرد و زمانی که جوانه های گل به طور کامل رسیدند در اواخر مهر و تمامی آبان و اوایل آذر سرمای لازم را در محیط خارج دریافت می کنند. این حداقل زمان برای تولید هورتانسیا است.

برخی مسائل و مشکلات پرورش هورتانسیا

۱-   کور شدن شاخه ها: بدین معنی است که برخی شاخه ها بدون گل باقی مانده و رشد رویشی دارند. علت این موضوع عدم تشکیل جوانه های گل است که در نتیجه دمای زیاد و بسیار کم در ماه آر تابستان و ماه های اول و دوم پاییز روی می دهد. همچنین این پدیده در ارتباط با میزان سطح برگ فعال گیاه است که به دلایل مختلف در تابستان و ماه های پاییز کاهش می یابد. همچنین در نتیجه کاهش مواد معدنی مورد نیاز گیاه روی می دهد و سرزنی دیر هنگام هورتانسیا هم ممکن است باعث این پدیده شود.

۲-   به گل رفتن برخی شاخه های هورتانسیا در تابستان: این مربوط به نوع قلمه است که جهت افزایش استفاده می شود. همچنین برداشت نابهنگام جوانه های انتهایی می تواند این حالت را ایجاد کند.

۳-   سوختگی برگ های هورتانسیا: یک عارضه عمومی است و در خلرج گلخانه در صورت امکان باید گلدان ها را زیر سیستم مه پاش قرار داد و به هر نحو برگ ها را مرطوب کرد. در صورت بروز این عارضه آبیاری باید با دقت بیشتر انجام شود و در این صورت امکان در روز های گرم تابستان گلدان ها در محلی سایه دار قرار می گیرند.

۴-   زردی برگ ها (Chlorosis): ناشی از کمبود آهن است. اما به دلیل ضعف ریشه در جذب آهن، قلیایی بودن خاک و کمبود نیتروژن خاک نیز ممکن است ایجاد شود. در بسیاری از خاک ها کاربرد سولفات آهن (سولفات فرو) به میزان ۴ گرم در لیتر و در چند نوبت محلول پاشی توصیه شده است. زردی برگ ها بلافاصله پس از انتقال آنها به گلخانه جهت زودرسی، به دلیل ضعف رشد و نمو ریشه ها است. در این مرحله از رشد و نمو، بعضی به اشتباه محلول پاشی با آهن و یا کودهای شیمیایی را توصیه می کنند که در این حالت به دلیل عدم آمادگی ریشه ها در جذب موادغذایی، این نوع تغذیه ممکن است زیان بخش باشد. بنابراین یک چنین برنامه ای باید به مرحله ای از رشد موکول شود که ریشه های فعال شوند و قادر به جذب آب و مواد غذایی باشند.

۵-   رشدو نمو ضعیف شاخ ها و برگ ها در زمان زودرسی: علت این عارضه ممکن است کوتاهی دوره سرمای پاییزه باشد که هورتانسیا باید در آن شرایط تکامل یابد. گرمی هوا در پاییز و دیر سرد شدن هوا نیز در این مورد مؤثر هستند. در ایران چون بهترین فصل فروش هورتانسیا در روزهای آخر زمستان و اوایل بهر (عید نوروز) است بنابراین، این گیاه در فصل پاییز فرصت می یابد تا آذر ماه در معرض سرما قرار گیرد و به احتمال سرمای لازم به منظور زودرسی بعدی به طور طبیعی دریافت کند.

۶-   رشد فوق العاده شاخه های هورتانسیا: به دلایل مختلف زیر رخ می دهد:

الف) به تأخیر افتادن سرمای پاییزه در نهایت رسیدن دما به زیر 15

ب)روز های بلند بهار

ج) برخی رقم ها به طور طبیعی پررشد هستند.

د) فاصله کم گلدان های هورتانسیا در گلخانه.

در تابستان، برای جلوگیری از رشد زیاد شاخه ها از مواد بازدارنده رشد استفاده می شود. به عنوان مثال  و به غلظت 75/0 درصد در اواخر خرداد که شاخه ها هنوز بیش از 5 سانتی متر رشد و نمو نکرده اند در توقف رشد فوق العاده این محصول مؤثر است. در زمان زود رسی، پس از فعال شدن ریشه و زمانی که برگ های هورتانسیا 4 تا 5 جفت می باشند محلول پاشی با  به غلظت 5/0 درصد فوق العاده مؤثر بوده، باعث کاهش رشد و تولید محصول مرغوب تر می شود.

آفات و بیماری ها

۱-   پوسیدگی جوانه ها: در فصل پاییز روی می دهد و قارچ «بوتریتیس» که در پوسیدگی برگ های ریخته شده عمومیت دارد جوانه ها را نیز آلوده می کند. بنابراین جمع آوری این برگ ها و همچنین دقت در آبیاری و جلوگیری از ماندن آب روی شاخه های هورتانسیا از این عارضه جلوگیری می کند.

۲-   سفیدک: این بیماری با شب های سرد و مرطوب پاییزی همراه است. گرم کردن گلخانه ها و در ضمن افزایش تهویه باعث کاهش این عارضه می شود. همچنین با استفاده از گل گوگرد (کاراتان) می توان با سفیدک مبارزه کرد.

۳-   کنه ها و شته ها: از آفات مهم این محصول هستند و با سموم مربوط به آنها از بین می روند.

۴-   ویروس ها: ویروس ها باعث ایجاد گل با رنگ بندی غیر عادی در هورتانسیا می شوند.

هورتانسیا

هورتانسیا گونه  hortensis

هورتانسیا

هورتانسیا گونه  opuloides

هورتانسیا