معرفی مرکبات

+۲۷

-۳

    تیره سداب دارای سه جنس مهم بنام سیتروس، پونسیروس و فورچونلا می‌باشد. گونه‌های جنس سیتروس دارای میوه‌های خوراکی بوده و در ضمن به عنوان پایه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. گونه‌های پونسیروس که خزان‌پذیر نیز می‌باشند، به عنوان پایه برای مرکبات به کار برده می‌شوند. گونه‌های موجود در جنس فورچونلا بعنوان گیاه زینتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. مرکبات علیرغم اینکه منشاء گرمسیری دارند اما گسترش آنها در مناطق نیمه‌گرمسیری بیشتر می‌باشد. مرکبات درختان و یا درختچه‌های دایم‌سبز بوده و برخی از گونه‌های آن در شمال و جنوب کشورمان پرورش داده می‌شوند. برخی از گونه‌های مهم سیتروس که میوه‌های آنها قابل خوراک می‌باشند، شامل پرتقال شیرین، نارنگی، لیموترش مازندرانی یا لیمو ایتالیایی، لیموترش شیرازی یا لایم، لیموشیرین، گریپ‌فروت، نارنج، لیموعمانی، بالنگ یا ترنج، توسرخ، دارابی، شادوک و لیموی خارکی می‌باشد. شادوک دارای میوه‌های گلابی شکل و بزرگ بوده و آن را سلطان میوه مرکبات می‌نامند.

    مرکبات به دلیل طالب بودن فصل رشد طولانی با تابستان و پاییز گرم و زمستان‌های ملایم در جنوب کشورمان بهتر از شمال کشور بعمل می‌آید. به طور کلی مرکباتی که در شمال کشورمان پرورش داده می‌شوند، دارای میوه‌های پرآب، ترش و پوست نازک اما مرکبات جنوب کشور، میوه‌های شیرین‌تر، کم‌آب و پوست کلفت‌تر دارند. رنگ پوست بیشتر میوه در مناطق جنوبی و گرمسیری به علت بالا بودن دمای هوا می‌باشد. میزان ویتامین ث در میوه مرکبات بیشتر از سایر میوه‌ها می‌باشد. در شمال کشور در حدود 90 درصد از پرتقال‌ها از نوع پرتقال‌های محلی می باشد که قبلاً توسط بذر ازدیاد داده می‌شدند و این امر موجب گردیده، تفرق صفات بین آنها زیاد باشد و امروزه سعی می‌شود که روی پایه‌های نارنج پیوند زده شوند. از پرتقال‌های محلی که در ایران پرورش داده می‌شو‌ند و از جمله پرتقال‌های شیرین بشمار می‌آیند، می‌توان به پرتقال شهسواری، آملی، جهرمی، دارابی، بمی، پرتقال‌های نافدار همچون تامسون ناول و یا واشنگتن ناول که میوه‌های بیدانه دارند و در اثر جهش یافتن جوانه از رقم برزیلی دانه‌دار لالنجا سلکتا حاصل شده‌اند، اشاره نمود. پرتقال یافا که میوه آن در دی ماه می‌رسد و پرتقال والنسیا نیز در ایران پرورش داده می‌شوند. پرتقال‌های خونی از جمله St. Micheal blood، Ruby، Sanford blood، Egyptian blood و Moltese دارای گوشت میوه رنگی در اثر وجود آنتوسیانین بوده و این نوع پرتقال‌ها از نواحی مدیترانه می‌باشند. در ضمن پرتقال‌های ترش از جمله  Bouqet و Seville در برخی از کشورها پرورش داده می‌شوند.

    نارنگی‌های محلی که پرمحصول و دانه‌دار هستند، معمولاً در آذر ماه می‌رسند و از ارقام دیگر نارنگی که در کشورمان پرورش داده می‌شوند، می‌توان به نارنگی کلمانتین که در اواخر آبان می‌رسد و نیز نارنگی ساتسوما یا اونشو اشاره نمود. نارنگی اونشو مبدأ ژاپن دارد، مقاوم به سرما بوده و میوه‌های زودرس و بیدانه حاصل می‌کند.

    ارقام مختلفی از گریپ‌فروت با میوه‌های گوشت سفید و گوشت قرمز نیز در ایران کشت و کار می‌شوند. گونه‌های مختلف جنس فورچونلا حاوی درختچه‌های زینتی بوده از میوه‌های آنها کمتر استفاده می‌شود و از گونه‌های معروف آن کومکوات می‌باشد. از گونه‌های مهم جنس پونسیروس که به عنوان پایه برای مرکبات به کار برده می‌شود، نارنج‌سه‌برگ می‌باشد. منشاء نارنج‌سه‌برگ شمال چین بوده، دارای تنه خاردار با برگ‌های سه برگچه‌ای و خزان‌پذیر می‌باشد. این گیاه به دلیل خزان‌پذیر بودن، دمای 17- درجه سانتی‌گراد را تحمل می‌کند. نارنج‌سه‌برگ میوه‌های کوچک و پردانه دارد. در ضمن دانه‌های این گیاه از طریق پدیده نامیزیدن جنین‌های غیر‌جنسی حاصل نموده و دانه‌ها، چندجنینی می‌باشند.

    از دورگ‌های بین گونه‌ای و دورگ‌های بین جنس‌های تیره مرکبات نیز جهت مصرف میوه آنها و یا به عنوان پایه برای مرکبات استفاده می‌شود. از دورگ‌های بین گونه‌ای در جنس سیتروس می‌توان به تانجرین، تانجور، تانجلو و برگاموت اشاره نمود. تانجرین دورگ نارنگی و پرتقال، تانجور دورگ تانجرین و پرتقال، تانجلو دورگ تانجرین و گریپ‌فروت و نیز برگاموت دورگ نارنج و لیموترش می‌باشد. دورگ بین جنس سیتروس و نارنج‌سه‌برگ شامل سیترنج (نارنج‌سه‌برگ×پرتقال)، سیتروملو (نارنج‌سه‌برگ×گریپ‌فروت)، سیتراندرین (نارنج‌سه‌برگ×نارنگی)، سیترمون (نارنج‌سه‌برگ×لیموترش مازندرانی) و سیترادیاز (نارنج‌سه‌برگ×لیموترش شیرازی) می‌باشد. از دورگ بین جنس‌های سیتروس و فورچونلا می‌توان به لایم‌کوات که دورگ بین لیموترش شیرازی (لایم) و کومکوات می‌باشد، اشاره نمود. مرکبات دارای ریشه راست بوده تا اعماق خاک نفوذ می‌کنند اما بعد از مدتی ریشه‌های جانبی گسترش بیشتری پیدا می‌کنند. ریشه‌های مرکبات به کمبود اکسیژن که در خاک‌های سنگین و مرطوب حاصل می‌شود، حساس بوده و از بین می‌روند. خاک‌های زهکشی شده که غنی از مواد غذایی هستند، برای پرورش مرکبات مناسب می‌باشد. خاک‌های سبک با pH در حدود 8-7 برای رشد مرکبات مطلوب می‌باشد. شاخه‌های‌ جوان مرکبات زاویه‌دار هستند اما به تدریج، شکل گرد پیدا می‌کنند. برگ‌های مرکبات در قاعده پهنک حاوی زایده‌های بال‌مانند هستند که در برخی از آنها زایده‌ها رشد فوق‌العاده انجام داده و در برخی دیگر وجود ندارد. عمر برگ‌های مرکبات روی درخت 3-2 سال بوده و ریزش همراه با دمبرگ می‌باشد. اما در برخی موارد فقط پهنک برگ ریزش می‌کند و دمبرگ روی شاخه باقی می‌ماند. این حالت ناشی از شرایط فیزیولوژیکی غیرمتعارف بوده، آبیاری نامنظم و بادهای شدید این عارضه را تشدید می‌کنند. جوانه‌های مرکبات فاقد پولک می‌باشند و در هر جوانه، طرح اولیه خار وجود دارد که در برخی مواقع رشد کرده و یا به صورت رشد نکرده در داخل جوانه باقی می‌ماند.

    مرکبات حاوی گل‌های منفرد یا خوشه‌ای می‌باشند. در حدود 3-5/0 درصد از گل‌ها به میوه تبدیل می‌شوند و قسمت بیشتر آنها می‌ریزند. شانس تشکیل میوه در گل‌های منفرد بیشتر از گل‌های است که روی گل‌آذین قرار می‌گیرند. گل‌های منفرد در جانب شاخه‌های سال جاری و گل‌آذین‌ها در جانب شاخه‌های یک‌ساله حاصل می‌شوند. زمان تمایز گل 30-20 روز قبل از باز شدن گل‌ها بوده اما در نارنج‌ سه‌برگ تمایز گل‌ها در تابستان سال قبل انجام می‌گیرد. باقی ماندن طولانی مدت میوه‌ها بر روی درخت موجب جذب کربوهیدرات‌ها توسط میوه گردیده و کاهش مواد غذایی در شاخه‌ها موجب کاهش تمایز گل‌ در سال آینده گردیده و بدین ترتیب سال‌آوری در مرکبات بروز می‌کند. در ضمن کمبود ازت، نوع پایه و شرایط اقلیمی نیز در تمایز گل‌های مرکبات مؤثر می‌باشد. غنچه گل در اکثر مرکبات به رنگ سفید و یا صورتی کم‌رنگ بوده اما در لیموترش مازندرانی (ایتالیایی) به رنگ قرمز می‌باشد. میوه مرکبات از نوع سته‌های هسپریدیم بوده، برون‌بر میوه پوست خارجی و پوست داخلی را تشکیل می‌دهد. پوست خارجی میوه حاوی مواد رنگی و پوست داخلی که سفید و اسفنجی می‌باشد، مواد پکتیکی دارد. قسمت درون‌بر میوه گوشتی و قابل خوراک می‌باشد. در تقسیم‌بندی هاج‌سون، مرکبات به گروه‌های اسیدی، گروه پرتقال و گروه نارنگی تقسیم می‌شوند. برخی از ارقام مرکبات بکرباری رویشی یا خودبخودی نشان می‌دهند و در نتیجه میوه‌های بی‌دانه حاصل می‌کنند. از جمله مرکبات بکربار، نارنگی انشو، پرتقال واشنگتن‌ناول به طول مطلق و پرتقال‌های خونی، پرتقال افا، پرتقال والنسیا و برخی ارقام گریپ‌فروت نیمه متمایل به بکرباری می باشند. عوارض ناشی از تلقیح به صورت خودعقیمی مورفولوژیکی در برخی از ارقام لیمو و گریپ‌فروت، خودعقیمی سیتولوژیکی در برخی از ارقام نارنگی، لیموترش شیرازی و شادوک مشاهده می‌شود. ویژگی دیگری که در مرکبات قابل ذکر است، تولید بذرهای چندجنینی بوده که ناشی از پدیده نامیزیدن از نوع جنین‌های نابجا یا آپوگامی  می‌باشد. این پدیده از نامیزه‌های اختیاری می‌باشد و به غیر از تولید جنین جنسی، در خارج کیسه‌جنینی و در نزدیک بافت خورش سفت، چندین جنین غیرجنسی (جنین نوسلار) حاصل می‌شود. میزان تولید جنین غیرجنسی در ارقام مختلف مرکبات متفاوت می‌باشد. در لیموترش شیرازی و نارنج در حدود 85 درصد، لیموخارکی 97 درصد، گریپ‌فروت بین صفر الی 96 درصد، پرتقال بین 39 الی 97 درصد، نارنگی بین صفر الی 100 درصد و در سیترنج نیز این پدیده مشاهده می‌شود. در شادوک و نارنگی‌های کلمانتین و کلئوپاترا پدیده چندجنینی وجود ندارد. در ضمن 80-70 درصد از بذرهای نارنج‌ سه‌برگ نیز غیرجنسی می‌باشند. نهال‌های نوسلار حاصل شده از جنین‌های نابجا همانند نهال‌های بذری مراحل نونهالی، انتقال و دوره بلوغ را سپری می‌کنند. این نهال‌ها عاری از ویروس بوده و سریع‌الرشد و قوی هستند و به دلیل شبیه بودن به پایه مادری متجانس می باشند و به علت دلایل فوق به عنوان پایه مرکبات مورد استفاده قرار می‌گیرند. گرچه روش ازدیاد برخی مرکبات همچون لیموترش شیرازی و نارنج از طریق بذور غیرجنسی می باشد اما رشد قوی، خاردار بودن گیاه، دیر به بارنشستن و کیفیت پایین میوه‌ها موجب عدم استفاده از نهال‌های نوسلار به عنوان درخت میوه می‌گردد. علیرغم اینکه نهال‌های نوسلار شبیه پایه مادر هستند اما در برخی موارد میوه‌های کم‌دانه، پوست کلفت با شکل کمی کشیده، تولید می‌کنند.

    مقاومت مرکبات به سرما در حدود 6- الی 11- درجه سانتی‌گراد می‌باشد اما چنانکه ذکر گردید نارنج سه‌برگ می‌تواند 17- درجه سانتی‌گراد را تحمل کند و موجب افزایش مقاومت درختان پیوند شده بر روی این پایه گردد. حساسیت مرکبات در مقابل سرما متغیر بوده، بالنگ حساس‌ترین آنها می‌باشد. مقاومت لیمو و گریپ فروت بیشتر از بالنگ می‌باشد و مقاوم‌ترین مرکبات در برابر سرما پرتقال و نارنگی بشمار می‌آیند که در برخی مواقع 11- درجه سانتی‌گراد را تحمل می‌کنند. سرماهای زودرس پاییزه نیز به میوه مرکبات در شمال کشورمان که هنوز میوه آنها چیده نشده، آسیب می‌رساند. دمای مطلوب برای رشد مرکبات بین 22 الی 30 درجه سانتی‌گراد بوده و گرماهای بیش از حد به میوه‌ها آسیب وارد کرده و موجب ریزش آنها می‌شود.

    برای ازدیاد مرکبات گرچه در برخی موارد از کشت بذر استفاده می‌شود اما به طور کلی ازدیاد مرکبات از طریق بذر که ناخالص می‌باشد، موجب تفرق صفات و عدم شباهت گیاهان به دست آمده به پایه مادری می‌گردد. برای تولید درختان متجانس و یک دست که شبیه پایه مادر باشند، از روش‌های ازدیاد غیرجنسی بویژه از روش پیوند استفاده می‌شود. برای این منظور روی پایه‌های مورد نظر در اوایل بهار پیوند شکمی زده می‌شود. پیوندک‌های تهیه شده برای مرکبات باید بلافاصله پیوند زده شوند در غیر این صورت به دلیل از دست دادن آب، جوانه‌های پیوندک از بین می‌روند. در انتخاب نوع پایه باید به شرایط اقلیمی و نوع خاک دقت فراروان گردد. ویژگی‌هایی که برای پایه مرکبات در نظر گرفته می‌شود، شامل مقاومت آنها به ویروس‌های مرکبات از جمله ویروسزوال‌فوری یا تریستزا، ویروس کوتوله شدن مرکبات، قارچ‌های مضر خاک بویژه فیتوفترا که موجب بروز عارضه گموز می‌شود و تجانس پایه و پیوندک می‌باشد. عارضه گموز موجب پوسیدگی بافت‌ها در محل پیوند می‌شود. بخصوص رطوبت زیاد خاک، قرار گرفتن محل پیوند در زیر خاک، کمبود دما در اوایل بهار و رطوبت نسبی بالا از عوامل تشدید کننده این بیماری می‌باشند. وجود گموز در میوه موجب پوسیدگی قهوه‌ای و بوی نامطلوب می‌شود.

    پایه پرتقال که از طریق بذر تکثیر می‌یابد، حساس به خشکی، قیتوفترا و گوز اما مقاوم به سرما، خاک‌های کم‌نمک، تریستزا و اگزوکورتیس می باشد. لیموی خارکی پایه مناسب برای مناطق گرم و مرطوب با خاک‌های شنی بوده و خشکی را تحمل می‌کند. مرکبات پیوند شده بر روی این پایه زودتر بار می‌دهند و عملکرد زیادی دارند. برای پرتقال، گریپ‌فروت و لیمو پایه مناسب بوده اما میوه‌های نارنگی در روی این پایه‌ها پوست کلفت و کم‌آب می‌شوند. نارنج متداول‌ترین پایه برای مرکبات بشمار می‌آید و مقاوم به گموز و اگزوکورتیس بوده اما به تریستزا حساس می‌باشد.

    پایه نارنج سه‌برگ مقاوم به خاک‌های اسیدی، سرما و بیماری تریستزا بوده و از پایه‌های پاکوتاه مرکبات بشمار می‌آید. این پیاه به نماتد خاک نیز مقاومت نشان می‌دهد اما به بیماری اگزوکورتیس حساس می‌باشد. درختان پیوند شده بر روی نارنج سه‌برگ کمی پاکوتاه بوده و زودتر به بار می‌نشینند. نارنگی کلئوپاترا از پایه‌های مقاوم به تریستزا بشمار می‌آید و به خاک‌های آهکی، نمک و سرما مقاوم است. درختان پیوند شده بر روی این پایه تاج وسیع حاصل می‌کنند و دیرتر به محصول می‌روند. میوه‌های تولید شده بر روی این پایه کوچک می باشد. پدیده مکان‌نمایی عبارت است از تفاوت فیزیولوژیکی در قسمت‌های مختلف یک گیاه که بر اثر عواملی همچون نونهالی، انتقال و دوره بلوغ، منجر به تغییراتی در شکل ظاهری آنها می‌شود. این پدیده در عمل پیوند مرکبات مدنظر می‌باشد. به طوری که اگر پیوندک از محل نونهال گیاه که خاردار است تهیه شود، گیاهان حاصل شده خاردار خواهند بود و اگر پیوندک از قسمت بالغ پایه مادر که فاقد خار می‌باشد تهیه شود، گیاهان بدون خار حاصل می‌شود.

بیماری و آفات مرکبات

 شپشک آرد آلود جنوب:

 Nipaecoccus viridis hom

شپشک آردآلود

در نواحی گرم و خشک خسارت بالایی ایجاد می کند ، دارای بدنی با رنگ قرمز تیره و به صورت بیضوی شکل ، زنده زا و در حدود ۲۵۰ پوره تولید می کند ، هر نسل ۵۰ روز زندگی می کند و این حشره چند نسلی بوده و در آب و هوای معتدله بی وقفه تولید مثل می کند.بر روی درخت لیمو ترش خسارت بسیار زیاد و جبران ناپذیری وارد می نماید.

دارای بیش از چهار نسل در سال 

 روش مبارزه :

رها سازی کفشدوزک از گونه Cryptoleamus coccinellidae

سپر دار زرد شرقی مر کبات:

 Aonidiella orientalis 

سپردار

در مناطق گرمسیر بوده ، و علاوه بر مرکبات به گیاهان علفی و درختچه های مثمر و غیر مثمر نیز حمله می کند.لیمو شیرین حساسترین و لیمو ترش نیمه حساس و ترنج ، نارنگی ، پرتقال و نارنج مقاوم می باشند. بیشتر روی برگ و میوه دیده شده و در دمای مناسب بسیار خسارت زا و در دمای زیر صفر فاقد فعالیت می باشد. دمای مناسب معمولاً وابسته به منطقه از اوایل فروردین تا اواخر فروردین می باشد.

نسل اول و دوم روی برگ ، و نسل سوم ، چهارم و پنجم روی میوه ها

زمستان گذرانی بهصورت ماده های کامل بر روی گل و میوه

روش مبارزه :

۱ – مراحل اول پورگی زنبور پارازیتوئید Encarsia aurantii

۲ – کفشدوزک شکار چی

معمولاً این آفت توسط دشمنان طبیعی به خوبی مهار می شود و نیازی به سموم شیمیایی نمی باشد ، هر چند وجود دشمنان طبیعی در منطقه مستلزم فراهم آوردن منطقه ای عاری از سموم شیمیایی و دارای ظرفیت های بالا جهت زندگی این حشرات مفید و تولید مثل آنان می باشد.

سایر شپشک های زیان آور :

1. سپر دار قهوه ای مرکبات Chrysomphalus dictyospermi
2. سپر دار قرمز مرکبات Aonidiella aurantii
3. سپر دار واوی مرکبات Coccus Lepidoaphes beckii
4. شپشک نرم تن قهوه ای Hesperidum
5. سپر دار زرد مرکبات Aonidiella citrine
6. شپشک مومی Ceroplastes sinensis

شپشک استرلیایی :

 نام علمی : Icerya purchasi       

شپشک استرالیایی

خسارت :

حشره ای پلی فاز است که علاوه بر مرکبات به درختان زینتی مثل اقاقیا و طاووسی حمله می کند قدرت زاد و ولد سریع دارد. پوره سن اول به سرعت منتشر شده و خسارت آن به علت تغذیه شدید پوره ها و حشرات کامل از شیره گیاهی میباشد که با ترشح فراوان عسلک همراه است .

 شناسایی :

ماده بالغ ۴ تا ۵ میلیمتر زرد یا نارنجی یا قهوه ای یا قرمز که معمولا تمام یا قسمتی از بدن از مواد مومی زرد رنگ پوشیده شده است .دارای کیسه تخمی برابر با ۵/۱ تا ۲ برابر طول بدن در انتهای بدن است . در این کیسه ۵۰۰ تا ۲۰۰۰ تخم وجود دارد و در این گونه افراد نر بندرت دیده می شود.

 زمستان گذرانی :

ماده کامل و پوره (سن دو و سه )

پوره ها اطراف رگبرگ اصلی وزیر برگ و حشرات بالغ روی شاخه ها بیشتر دیده می شوند .*

نسل :

در منطقه جهرم ۳ تا ۴ نسل دارد.

 مبارزه :                                    

.لارو کفشدوزک استرالیایی از تمام حالات این شپشک تغذیه میکند: novius cardinalis

سپردار قهوه ای مرکبات:

Chrysomphalus dictyospermi

سپردارقهوه ای

این حشره از مهمترین آفات مرکبات در ایران است و علاوه بر انواع مرکبات به عده زیادی از گیاهان همیشه سبز از جمله چای ، شمشاد ، نخل ، برگ نو و حتی توت هم خسارت وارد می کنند.با توجه به سابقه درختان شمشاد در شمال ایران ، به نظر می رسد که این آفت از قرن ها پیش در ایران وجود  داشته است. این آفت همراه با میوه و نهال های مرکبات به سایر نقاط کشور از جمله به تهران نیز راه یافته است . ولی فقط در گل خانه ها توانسته است مستقر گردد و در  محیط آزاد ظاهراً به دلیل خشکی هوا و کمبود رطوبت نسبی نمی تواند بطور مدام فعال باشد.در سواحل دریای خزر این حشره در اکثر مناطق حتی گرگان دیده می شود.

مشخصات و بیولوژی :

سپر حشره ماده کامل ، بقطر ۲ میلی متر ، مدور و در وسط کمی برجسته است ، رنگ سپر قهوه ای و در حاشیه خاکستری به نظر می رسد.جلد لاروی مرکزی و به رنگ قهوه ای روشن است.سپر پوره ها تیره تیره به نظر می رسند.سپر حشرات کوچک ، بیضی شکل و جلد لاروی کناریست ، حشره ماده کامل زرد رنگ و گلابی شکل است . L1 و L2 کاملاً مشخص و در قسمت خارج دارای یک دندانه کوچک می باشند.بین L1 ها و نیز بین L2L1 دو شانه نسبتاً بلند و با دندانه های مشخص دیده می شود.پارافیز ها به تعداد پنج جفت کیتینی و کشیده می باشند.روی L2 و L4 زائده های برگی شکل و دندانه دار به تعداد دو جفت در هر طرف دیده می شود.غده شاخکی در انتها دارای یک فرورفتگی است و یک موی حسی نسبتاً بلند در کنار آن دیده می شود.معمولاً این حشره از نظر مشابهت ممکن است با سپردار زرد یا قرمز اشتباه شود.ولی فرم گلابی شکل بدن حشره ماده در مقایسه با فرم قلوه ای شکل گونه های فوق الذکر تشخیص را آسان می سازد.سپردار قهوه ای مرکبات زمستان را به صورت پوره های سن 1 و 2 به سر میبرد.حشرات ماده  در بهار به فعالیت خود ادامه داده  و در اردیبهشت ماه شروع به تخم ریزی می کنند.گفته می شود این آفت هم به صورت پارتنوژنز و هم به صورت دو جنسی تولید مثل میکند.هر حشره ماده ممکن است تا 200 تخم بگذارد.تخم ها نارنجی رنگ ، کشیده و بطور مجتمع در زیر سپر حشره ماده دیده می شود.دوره انکوباسیون نسبتاً کوتاه و بندرت از یک یا دو روز تجاوز میکند.پوره ها زرد  روشن ، پولک مانند و بیضی کشیده هستند که دارای شاخک وسه جفت پا می باشند.به علاوه سطح بدن آنها از موهای پراکنده پوشیده شده است.این حشرات پس از خروج از تخم در جستجوی محل مناسب برای تغذیه در سطح میوه و برگ حرکت میکنند و در اولین فرصت خرطوم خود را در نسج برگ فرو کرده و برای همیشه ثابت می مانند.پورها در این مرحله به سادگی به وسیله جریان هوا و یا به وسیله چسبیدن به بدن پرندگان و احیاناً حشرات گرده افشان بر روی درختان دیگر انتقال پیدا می کنند و گاهی به مسافت های خیلی دور برده می شوند.بدیهی است که میوه های آلوده ، پیوندک و نهال های پیوندی نیز در انتشار این آفت اثر قابل توجهی دارند.سپردار قهوهای مرکبات بیشتر بر روی برگ و میوه تمرکز دارد ولی روی سرشاخه ها و تنه به ندرت دیده می شود.در شرایط شمال ایران دوره زندگی یک نسل از این آفت 65 تا 70 روز است و قادر است 3 تا 4 نسل ایجاد کند.عمده خسارت این آفت مربوط به نسل های دوم و سوم می باشد.سپردار قهوه ای مرکبات نسبت به کمبود رطوبت و سرما به شدت حساس است و به همین لحاظ به ندرت در خارج از مناطق نیمه  گرمسیری مرطوب می تواند بطور طبیعی زندگی کند.

دشمنان طبیعی :

کفشدوزک نقاب دار دولکه ای Chilocorus bipustulatus از پرداتور های مفید و موثر در کاهش جمعیت این آفت می باشند.حشرات کامل این کفشدوزک به فراوانی از حالات مختلف سپردار قهوه ای و سایر سپردار ها تغذیه می کنند.

در بین حشرات انگل ، زنبور های خانواده Eulophidae از اهمیت قابل توجه ای برخوردارند.Aphythis chrysomphali  ، به خصوص زیر گونه mazandranica  درکنترل جمعیت این آفت بسیار موثراند.بغیر از گونه مذکور A.maculicornis  ، Prospaltella  ، Aspidiotiphagus citrina  در تقلیل جمعیت این آفت دارای اهمیت قابل توجه ای میباشند.

بعلاوه Fusuriume juruanum  از میکروارگانیسم هایی است که این حشزه را پارازیته می کند.گونه دیگری که در غرب هندوستان و ایالات متحده آمریکا و بعضی دیگر از مناطق دنیا انتشار دارد Selenaspidus aticulatus می باشد که به سپردار قهوه ای بسیار شباهت دارد.در این گونه سر سینه از شکم به نحوه بارزی جداست.گفته می شود که منشاء آن از آفریقا بوده است .این گونه در ایران وجود ندارد.

کنترل شيميايي:

مبارزه شيميايي بايد زماني باشد که شپشک در مرحله Crawler باشد و 75% پوره‌هاي از زير سپر خارج شده باشند.

۱) آزينفوس متيل(گوزاتيون) EC20% به نسبت 2 در هزار

۲) اتيون EC47% به نسبت 1/5 درهزار

۳) اتريمفوس(اکامت) EC50% به نسبت 1در هزار

۴) کلرپيريفوس(دورسبان) EC40.8%به نسبت 1/5- 1 درهزار

۵) روغن امولسيون شونده O 80% به نسبت 0.5 درصد

مبارزه زمستانه: اين مبارزه اغلب در مورد گونه‌هايي عمل مي‌شود که حشره به صورت پوره و يا حشره کامل مي‌باشد. اين روش در مورد شپشکهاي زير خانواده Lecaninae که داراي بدن بدون محافظ مي‌باشند خيلي مؤثر است (مانند شپشک سياه زيتون). سم‌پاشي زمستانه اواخر زمستان به صورت روغن‌پاشي سموم روغني (Volk) پس از سپري شدن اوج سرماي زمستان و قبل از بيداري درختان انجام مي‌شود (روغن‌هاي زمستانه داراي هيدروکربن اشباع کمتري هستند).

مبارزه شیمیایی با شپشک های مرکبات:

فرمول سم حاوی:

 مالاتیون امولسیون 60% یا اتیون امولسیون 47% 200 سی سی

دیتان یا زینب ۲۰۰ سی سی

تریون یا تترادیفون ۲۰۰ سی سی

روغن ولک یا سیترول ۱ لیتر

۲ نوبت سمپاشی در طول سال :

۱- اوایل تابستان ( بعد از گلدهی و شروع رشد میوه)

۲- اواخر تابستان (اواخر شهریور ماه)

کنه زرد شرقی مرکبات Eutetranychus orientalis

کنه قرمز مرکبات     Panonychus citri

هر دو گونه از خانواده Tetranychidae می باشند. کنه زرد شرقی مرکبات اغلب در مناطق

جنوبی کشور و کنه قرمز بیشتر در شمال دیده می شود.

کنترل شیمیایی:

۱. تترادیفون (تدیون) EC7.52%و 2در هزار

۲. کلوفنترین (آپولو) SC50% و 5/.- 25/. در هزار

۳. بروموپروپیلات EC25% و 1 در هزار

۴. سیترازون EC20% و 1در هزار

۵. هگزی تیازوکس EC10% و 75/.- 5/. در هزار(نیسورون)

۶. فن پیروکسی میت SC5% و 5/. در هزار(ارتوس)

کنه زنگ(نقره ای) مرکبات:

Phyllocoptruta oleivora

Acari: Eriophyidae

کنه

این آفت در باغات مرکبات شمال ایران(با نام مخملک) شایع است. معمولاً پوست میوه های آفت زده ضخیم است. میوه ها کوچکتر و ترش است. برگها و میوه های درختان لیمو در اثر حمله کنه، خاکستری مایل به نقره ای میشود و اطلاق نام کنه نقره ای بدین لحاظ است. کنه زنگار زمستان را به صورت کنه کامل می گذراند.

کنترل شیمیایی:

۱. نئورون EC25% و 1.5 در هزار

۲. پیریداین WP25% و 0.4- 0.5 در هزار

۳. آبامکتین EC1.8% و 0.2 در هزار

۴. نیسورون Ec10% و 2.5 درهزار

پروانه برگخوار مرکبات :

Papilio demoleus

Lep: Papilionidae

پروانه برگ خوار

زمستان را به صورت شفیره روی درختان مرکبات یا گیاهان مجاور آن به سر می برد. دربهارتبدیل به حشره کامل می گردد که پس از جفت گیری که معمولاًدرحالت پرواز انجام می گیرد تخمهای خود را به طورانفرادی یا جفت جفت در سطح برگها قرار می دهد. لاروها پس از خروج تخم شروع به تغذیه از برگ می کنند. دارای۵ سن لاروی است و پس از آن روی شاخه ها تبدیل به شفیره(بدون پیله) می شود. درجهرم ۴ تا ۵ نسل در سال دارد.مبارزه شیمیایی ضرورت ندارد.زنبوری از خانواده pteromalidae با نام pteromalus puparum شفیره های این آفت را پارازیته می کنند.

کنترل: معمولاً نیاز به مبارزه ندارد. در مورد نهالها جمع آوری لاروها موثر است. در صورت لزوم از سموم گوارشی استفاده شود.

پروانه مینوز مرکبات :

Citrus leaf-miner

Phyllocnistis citrella

Lep: Gracillariidae

مگس مینوز

این حشره در مناطق گرمسیردر تمام فصول سال فعال است. هر کجا که سرمای زمستانه وجود داشته باشد زمستان را به صورت حشرات کامل در زیر برگهای خشک وپناهگاههای دیگر به سر می برد. حشرات کامل معمولاً تخم های خود را در سطح زیرین برگ و در داخل پارانشیم قرار می دهند. دوره جنینی تخم ۲ تا ۱۳روز به طول می انجامد . لاروها پس از خروج زیر کوتیکول برگ دالان های کج ومعکوج ایجاد می کنند.دوره لاروی بین ۴.۵ تا ۲۳روز و شفیرگی ۵ تا۲۴ روز به طول می انجامد.طول دوره رشدی حشره متناسب با درجه حرارت واز۲تا ۸ هفته متغیرمی باشد و می تواند سالیانه ۸ تا ۱۱ نسل در سال داشه باشد. پروانه های مینوز بیشترین خسارت را در نهالستان های مرکبات ایجاد می کنند. روی درختان مسن وپارور اهمیت چندانی ندارد. گاهی برگهای جوان را مانند شته لوله می کنند ویا در بعضی از قسمتها خشکیدگی ایجاد می نمایند.

کنترل شیمیایی: مصرف سموم زیر برای نهالستانها پیشنهاد می شود.

عسلک مرکبات :

Aleurolobus marlati

 (Hom: Aleyrodidae)

آفت عسلک

نام فوق تعیین نامی است که توسط مؤسسه بررسی و تحقیقات آفات و بیماریهای گیاهی تهران از نمونه‌های ارسالی از جهرم صورت گرفته است. دراکثر نشریات و کتب از گونه Aleurocanthus woglumi به عنوان مگس سیاه مرکبات نام برده می‌شود.

زیست‌شناسی :

مگس‌های سفید اصولاً از نظر طرز زندگی و دگردیسی وضع به خصوصی دارند. پوره سن اول متحرک و فعال است و Crawler نام دارد. سنین بعدی (سن دوم و سن سوم) ثابت هستند و چهارمین سن این حشرات شفیره Pupa نامیده می‌شود که حشره کامل با ایجاد شکافی به شکل T از آن خارج می‌گردد. تخم‌گذاری این حشره حالت مخصوص خود را دارد و غالباً تخم‌ها روی خطوط فنری یا در دوایر متحدالمرکز گذاشته می‌شوند. ظاهراً حشره ماده در موقع تخمریزی در پشت برگ به شکل فنر ساعت حرکت می‌کند. تخم‌ها بیضوی و دارای یک ساقه خیلی کوتاه (Pedicel) می‌باشند. این حشره چند نسلی و در سال ممکن است 3 تا 6 نسل در سال داشته باشد.

کنترل:

۱. رعایت فاصله کشت، هرس شاخه های متراکم

آمیتراز(مایتاک) ۲ درهزارEC20% 2.

شپشک آرد آلود مرکبات: Planococcus Citri

شپشک آرد آلود دنبال دار (دم دراز) Pseudococcus longispinus

توضیحات :

شپشک آردآلود مرکبات بدن نرم، بیضی شکل و حشراتی صورتی هستند که در هنگام بلوغ تقریباً اینچ طول دارند. بد ن پس از مرحله اول رشد از ماده مومی سفیدی پوشیده شده و زوایدی کوتاه از اطراف آن بیرون آمده. حشرات باغ کوچک و دارای دو بال کاذب هستند. پوره یا حشره نارس کاملاً شبیه به حشرات بالغ ماده است فقط مقداری کوچکترند.

چرخه زندگی :

شپشک آرد آلود مرکبات یا شپشک دنباله کوتاه (دم کوتاه) معمولترین گونه‌ای است که روی گیاهان زینتی دیده میشود. دامنه میزبانی زیادی د ارند و گیاهان آبدار و با ساقه نرم را مثل کرچک هندی، یاسمن، بگونیا، خرزهره، کلم، گل آویز، و کاکتوس ترجیح می‌دهند بقیه میزبانها شامل مرکبات، شمعدانی، ارکیده، بنت قنسول، پیچک، خون سیاوشان و داودی می‌باشد. حشره بالغ ماده بین 600ـ300 در کیسه کتانی، مومی و فشرده که در قسمت انتهایی و پشتی بدن قرار دارد می‌گذارد. تخمگذاری بین یک تا دو هفته ادامه پیدا می‌کند و بمحض پایان یافتن تخمگذاری، حشره ماده می‌میرد. کیسه تخم را می‌توان در محور اصلی ساقه و در برخی اوقات در قسمتهای مختلف گیاه یافت. پس از 10 روز تخمها باز می‌شوند و پوره‌ها یا خزنده‌ها شروع به یافتن قسمتهای جهت تغذیه می‌کنند. پوره‌های ماده‌ها در سه نسل کامل می‌شوند که ممکن است بسته به دمای محیط بین یک ماه تا بیش از یکسال بطول انجامد. در شرایط غیر طبیعی گلخانه‌ها این چرخه زندگی بین 2ـ1 ماه طول می‌کشد. در مدت کوتاهی پس از شروع تغذیه توسط پوره‌های خزنده بدنشان پوشیده از ماده مومی سفید می‌شود. پوره‌های خزنده در اطراف گیاه حرکت می‌کنند اما عموماً در فعالیتهایشان بسیار تنبل هستند. شپشک آرد آلود مرکبات شرایط مرطوب را ترجیح می‌دهند، اما در شرایطی قابلیت سازگاری با آب و هوای خشک را نیز دارد.

خسارت :

شپشک‌های آرد آلود از شیره گیاه تغذیه می‌کنند که ب اعث بدشکلی، کوتولکی و زردی شاخ و برگ می‌شود. همچون بقیه حشرات تغذیه کننده از شیره گیاهی، شپشک‌های آرد آلود مقدار زیادی عسلک ترشح می‌کنند که باعث توسعه قارچ دوده و مورچه‌ها می‌شود.

کنترل غیر شیمیایی :

کنترل زراعی شامل بیرون راندن حشرات بوسیله آب پاشی و استفاده از ارقامی که حشره آنها را کمتر ترجیح می‌دهد، می‌شود. رعایت کردن اصول بهداشت بوسیله چک کردن گیاهان جدید و هرس گیاهان آ‌لوده، مبارزه بیولوژیک شامل استفاده از شپشک استرالیایی بال توری سبز (شکارچی) و زنبورهای پارازیت، Leptomastix dactvlopii می‌شود.

شته سبز مرکبات :

 (Aphis citricola)

شته سبز

مشخصات زیست شناسی : حشره کامل معمولا بطول ۱.۸ میلی متر به رنگ سبز روشن و همرنگ برگ های جوان مرکبات می باشند. در حشرات ماده بالدار پشت سینه قهوه ای تیره یا سیاه رنگ بوده و شکم نیز سبز رنگ می باشد. این حشره دارای کورنیکول بلند مخروطی و زائده ی دم نسبتا بلند و مودار است. شته سبز دو میزبانه بوده و زمستان را به صورت غیر جنسی روی مرکبات به سر می برد. خسارت شته سبز مرکبات: مهمترین آثار خسارت پیچیدگی برگ در سر شاخه های جوان و برگ های تازه رشد کرده مشاهده می شود بدین ترتیب که برگهای آلوده حالت شاداب و چرب خود را از دست می دهند. شاخه های آلوده نیز اغلب کوتاه و پیچیده می شوند. همچنین به دلیل مکیدن شیره ی گیاهی و ترشح عسلک ، موجب بروز دوده (فوماژین) روی برگ ها ، میوه ها و شاخه ها می شوند. این آفت در تراکم زیاد باعث ریزش گل و میوه های کوچک می شود بدین ترتیب که برگ های آلوده می گردد.

شته سیاه مرکبات :

 (Toxoptera aurantii)

شته سیاه

شته های بالغ به رنگ تیره تا مایل به سیاه به طول ۱تا۲ میلیمتر می باشد. پوره ها به رنگ قهوه ای روشن و دارای کورنیکل استوانه ای شکل می باشند که در قاعده پهن تر شده و به رنگ قهوه ای در می آیند. همچنین دم زبانی شکل بدون بریدگی یا با بریدگی کم و دارای ۱۰ تا ۲۰ عدد مو می باشد ، رگ میانی در این بالها بصورت دو شاخه مشاهده می شود. این شته در شمال کشور بصورت بکرزایی زاد و ولد می کند.خسارت شته سیاه مرکبات: تغذیه این شته از شیره نباتی برگهای مرکبات باعث پیچیدگی آنها شده و نیز با تولید عسلک باعث ایجاد دوده روی درخت های مرکبات می شود.

شته سبز هلو:

( Myzus persicae)

شته هلو

مشخصات و زیست شناسی : شته های ماده بدون بال و به رنگ سبز مایل به زرد بوده که در سطح پشتی شکم نوارهای عرضی تیره و روشن وجود دارد. شته ماده بالدار به رنگ سبز زیتونی با سر و قفسه سینه سیاه رنگ می باشند. طول حشره ماده ۲.۳ میلی متر که در سطح پشتی حلقه های شکم لکه های تیره وجود دارد. کورنیکل ها و دمبرگ دودی است. این شته به وسیله زائده های کاملا برآمده ( توبرکولها ) در کناره های داخلی بن شاخکها از گونه های دیگر متمایز است. شته سبز هلو زمستان را به صورت تخم روی سر شاخه و تنه درختان میزبان بسر می برد. در بهار با باز شدن غنچه های مرکبات تخمها تفریخ شده و شته های جوان از برگها تغذیه می کنند.خسارت شته سبز هلو: این شته از شیره سرشاخه ها و برگهای جوان تغذیه نموده و باعث پیچیدگی آنها می گردد. همچنین به عنوان ناقل بیماری ویروسی تریستزا می باشد.

شته جالیز:

 (Aphis gossypii)

شته جالیز

مشخصات و زیست شناسی :

 این حشره تخم مرغی شکل ، بطول 1.8 میلیمتر و دارای رنگهای متغییر می باشد. برخی از آنها سبز رنگ و یا سبز مایل به زرد یا خاکستری مایل به سبز می باشند. شاخک ها شش مفصلی که دو مفصل از اول و آخر تیره رنگ و دو مفصل وسطی زرد رنگ می باشند. حشره دارای کرنیکول بلند و استوانه ای بوده و دم با موهای کوتاه و کم پشت است. این حشره در باغهای مرکبات در تمام مدت سال به حالت غیر جنسی روی مرکبات وجود دارد و در طی یک سال ممکن است تا 6 نسل ایجاد کند. خسارت شته جالیز: این شته علاوه بر تغذیه روی سرشاخه های جوان با ترشح عسلک باعث تولید دوده می شود. از این شته در دو سال اخیر به عنوان ناقل بیماری ویروسی تریستزا در شمال ایران نام برده شده است.

شته سیاه یونجه :

 ( Aphis craccivora )

شته

مشخصات و زیست شناسی : شته های ماده بدون بال بوده و ۱.۵ تا ۲.۵ میلیمتر طول دارند. شته دارای بدن و پاهای سیاه بوده به استثنای پنجه ها که روشن هستند این حشره دارای کورنیکلهای سیاه به طول ۰.۳ تا ۰.۴ میلیمتر می باشند. مدت فعالیت این شته روی مرکبات کوتاه و از اواخر بهار تا اواخر تابستان است.خسارت شته سیاه یونجه: بطور کلی این شته ها در زمان رویش جوانه های مرکبات با تولید مثل زیاد و تشکیل کلنی های انبوه باعث پیچیدگی و پژمرده شدن برگهای جوان می شود. با خشبی شدن برگها جمعیت آن رو به کاهش می گذارد. در روی مرکبات شته های از جمله شته سیاه باقلا          ( Aphis fabae ) ، شته قهوه ای مرکبات ( Toxoptera citricidus ) فعالیت می کنند که دارای اهمیت زیادی نمی باشند.

مقابله با شته های مرکبات :

دشمنان طبیعی : در باغ های مرکبات دشمنان طبیعی متعددی از پارازیتوئیدها و شکارچی ها روی شته ها فعالیت می کنند. از کفشدوزک ها حشره کامل و لارو کفشدوزک هفت نقطه ای ( Coccinella septempunctata ) و کفشدوزک ( Scymnus ) از شته ها تغذیه می کنند. کفشدوزک ( Scymnus ) از تراکم جمعیت بیشتری نسبت به کفشدوزک هفت نقطه ای در شمال کشور برخوردار است. لارو مگس های خانواده سیرفیده (Syrphidae ) از شته ها و حشرات کامل آنها از گرده و نوش گلها تغذیه می کنند. لارو های پشه ( Aphidolestes aphidimyza ) از شکارچی های فعال و موثر شته های مرکبات محسوب می شوند. لارو های بالتوریهای ( Chrysopa formosa ) و( Micromus sp )هم ازشته ها تغذیه می کنند. گروه های زیادی از زنبور های خانواده ( Chalcididae ) پارازیت داخلی شته های مرکبات می باشند. گونه های زنبور ( Lysiphlebus sp. ) روی شته سیاه مرکبات در شمال کشور فعالیت می کنند.

مقابله شیمیایی :

 در صورتی که جمعیت شته ها در اوایل فصل زیاد باشد در هنگام شروع رشد جوانه ها می توان سمپاشی را با سموم اختصاصی شته کش انجام داد. در مورد شته هایی که باعث پیچیدگی برگ می شوند سمپاشی باید قبل از پیچیدن برگها صورت گیرد. جمعیت شته ها در اواخر بهار و آغاز تابستان به علت بالا رفتن درجه حرارت خود به خود کم می شود. در شمال ایران مبارزه شیمیایی با شپشک ها در اواخر خرداد یا اوایل تیر جمعیت این شته ها را پایین می آورد.

سپردار بنفش زيتون :

این سپردار روی برگ، شاخه، تنه و میوه زندگی می‌کند و در محلی که خرطوم خود را در بافت گیاه فرو می‌نماید، کلروفیل گیاه میزبان از بین رفته و به جای آن لکه گرد و قرمز ارغوانی رنگی به وجود می‌آید. در روی تنه و سرشاخه محل تجمع شپشک‌ها، لکه‌های قهوه‌ای رنگ مشاهده می‌شود که تصور می‌رود یک نوع بیماری فیزیولوژیک باشد.

سپردار بنفش زیتون :

Parlatoria oleae

 (Hom.: Diaspididae)

سپردار

این حشره اگر چه برای اولین بار از روی درختان زیتون جمع‌آوری شده است ولی به عده زیادی از درختان میوه دانه‌دار، هسته‌دار، گیاهان زینتی و جنگلی حمله می‌نماید. این سپردار روی برگ، شاخه، تنه و میوه زندگی می‌کند و در محلی که خرطوم خود را در بافت گیاه فرو می‌نماید، کلروفیل گیاه میزبان از بین رفته و به جای آن لکه گرد و قرمز ارغوانی رنگی به وجود می‌آید. در روی تنه و سرشاخه محل تجمع شپشک‌ها، لکه‌های قهوه‌ای رنگ مشاهده می‌شود که تصور می‌رود یک نوع بیماری فیزیولوژیک باشد. این وضعیت روی میوه‌های مختلف نیز مشاهده می‌شود و اغلب ممکن است با علائم بیماریهای گیاهی خاص اشتباه شود. حمله و تغذیه این شپشک باعث ضعف درختان میوه و آماده شدن آنها برای حمله سوسکهای پوستخوار و سایر آفات درجه دوم می‌شود.

زیست‌شناسی و مشخصا ت :

در نقاط معتدل سرد زمستان را به صورت پوره سن دو و در نواحی گرمتر به صورت حشرات کامل نابالغ در روی شاخه‌ها و تنه درختان به سر می‌برد. حشرات ماده به رنگ بنفش تیره، فاقد بال، پا و شاخک می‌باشند. بدن حشره را پولک خاکستری رنگی پوشانده است و جلد لاروی به رنگ قرمز در کنار سپر قرار دارد. حشرات ماده در اواخر فروردین ماه و اوایل اردیبهشت ماه شروع به تخم‌ریزی می‌کنند. دوره نشو و نمای جنینی حدود 20 روز می‌باشد. پس از آن پورهایی به رنگ ارغوانی روشن از تخم خارج می‌شوند که دارای شش پا و یک جفت شاخک مودار می‌باشند. سطح بدن نیز از موهای پراکنده پوشیده است. پوره‌ها به آسانی بوسیله باد منتقل می‌شوند. دوره زندگی بسته به شرایط فصل در حود 30 تا 50 روز است و 2 تا 3 نسل در سال دارد.

کنترل:

کفشدوزکهای شکارگر

Col.: Coccinelidae

Chilocorus bipustulatus

Exochomus quadripustulatus

زنبورهای پارازیتوئید

Hymenoptera: Aphelinidae

Fiscus testaceus
 Aphytis proclia

Aphytis mytilaspidis
 Aphytis chrysomphali var. mazandranica
 Aphytis maculicornis

کنترل شیمیایی:

. مبارزه شیمیایی باید زمانی باشد که شپشک در مرحله Crawler باشد و 75% پوره‌های از زیر سپر خارج شده باشند.

۱.  آزینفوس متیل(گوزاتیون) EC20% و 2 در هزار

۲.  اتیون EC47% و 1.5 درهزار

۳.  اتریمفوس(اکامت) EC50% و 1در هزار

۴.  کلرپیریفوس(دورسبان) EC40.8% و 1.5- 1 درهزار

۵.  روغن امولسیون شونده O 80% و 0.5 درصد

مبارزه زمستانه:

 این مبارزه اغلب در مورد گونه‌هایی عمل می‌شود که حشره به صورت پوره و یا حشره کامل می‌باشد. این روش در مورد شپشکهای زیر خانواده Lecaninae که دارای بدن بدون محافظ می‌باشند خیلی مؤثر است (مانند شپشک سیاه زیتون). سم‌پاشی زمستانه اواخر زمستان به صورت روغن‌پاشی (سموم روغنی Volk) پس از سپری شدن اوج سرمای زمستان و قبل از بیداری درختان انجام می‌شود ) روغن‌های زمستانه دارای هیدروکربن اشباع کمتری هستند.