معرفی درخت موز

+۱۰۵

-۴۰

    این گیاه متعلق به تیره موز و از گیاهان گرمسیری بشمار می‌آید. موطن اصلی آن شمال شرقی هند بوده و از طریق مادگاسکار به کشورهای آفریقایی پراکنده شده است. گونه‌های خوراکی موز شامل موزا آکومیناتا و موزا بالبیزیانا می‌باشد که دارای 22 جفت کروموزم بوده، ارقام تریپلوئید (33= n2)  و تتراپلوئید (44= n2) نیز دارند. اولین موزهای خوراکی ارقام بکربار، گونه آکومیناتا بود. پس از دورگیری بین گونه‌های آکومیناتا و بالبیزیانا، ارقام دورگ دیپلوئید و تریپلوئید حاصل شده است. در اثر جهش ارقام دورگ، کلون‌های تجاری مختلفی به دست آمده است که امروزه به طور وسیع کشت و کار می‌شوند. از کلون‌های تجاری موز می‌توان به گروس‌میشل، کاواندیش، جیانت کاواندیش و دوارف‌کاواندیش اشاره نمود. موزهای تجاری تریپلوئید و میوه بکربار دارند. گیاه موز حاوی ریزوم و سیستم ریشه افشان می‌باشد و ریشه‌های آن به عمق 75 سانتی‌متر خاک نفوذ کرده و گسترش عرضی زیادی دارند. تنه اصلی موز بسیار کوتاه بوده و داخل خاک قرار می‌گیرد و تنه کاذب آن در خارج از خاک می‌باشد و از اجتماع دمبرگ‌های طویل حاصل می‌شود. ارتفاع تنه کاذب نسبت به ارقام مختلف موز بین 5/1 الی 5/2 متر می‌باشد. طرز قرار گرفتن برگ‌ها در تنه هوایی به انشعاب برگ‌ها از جوانه‌های تنه حقیقی بستگی دارد. اولین برگ‌های تشکیل شده به صورت دایره‌ای و برگ‌های بعدی به صورت مارپیچی روی تنه حقیقی قرار می‌گیرند. برگ‌ها و تنه هوایی موز دارای الیاف فیبری می‌باشند. برگ‌های موز بسیار بزرگ بوده و طول پهنک در حدود 2 متر و عرض آن 60 الی 90 سانتی‌متر می‌باشد. برگ‌ها هنگام ظاهر شدن به شکل لوله‌ای بوده و بعد از رشد، پهنک بزرگی حاصل می‌شود. معمولاً بعد از تشکیل 12-11 برگ در نوک تنه هوایی، خوشه گل که در موز رژیم نامیده می‌شود، ظاهر می‌شود. خوشه گل توسط چمچمه لاکی رنگ که یک لایه مومی بر روی آن وجود دارد، محافظت می‌شود. روی خوشه گل بالشتک‌های برجسته‌ای به صورت مارپیچ قرار دارد که آنها را پنجه می‌نامند و روی هر پنجه 26-10 عدد گل وجود دارد. هر گل روی پنجه را انگشت می‌نامند. هر پنجه نیز به نوبه خود توسط یک براکته به رنگ لاکی تیره حفظ می‌شود و هنگام ظاهر شدن گل‌ها، براکته‌های پنجه به طرف بیرون پیچ می‌خورند و نهایتاً بعد از گلدهی از خوشه جدا می‌شوند. در پاین خوشه که به تنه متصل می‌‌باشد در 6 الی 16 پنجه، گل‌های ماده قرار می‌گیرند و گل‌های نر در قسمت نوک خوشه مستقر می‌باشند. در موزهای تجاری بدون عمل گرده‌افشانی و لقاح گل‌های ماده، میوه‌های بکربار از نوع رویشی یا خودبخودی حاصل می‌کنند. اما در ارقام وحشی موز، عمل گرده‌افشانی و تلقیح انجام می‌گیرد و داخل میوه دانه تشکیل می‌شود. مادگی گل‌ها حاوی تخمدان سه برچه‌ای بهم پیوسته می‌باشد. هر خوشه گل در حدود 200 عدد میوه حاصل می‌کند و وزن یک خوشه بستگی به ارقام مختلف موز و میزان رشد میوه‌ها بین 35-10 کیلوگرم می‌باشد. خوشه‌های تجاری موز حداقل حاوی 9 پنجه می‌باشند. میوه‌هایی که به دم خوشه نزدیک‌ترند نسبت به میوه‌های دیگر رشد بیشتری داشته و بزرگتر می‌باشند. میوه‌های موز از نوع سته بوده و از هنگام تشکیل تا رسیدن کامل 5/3-3 ماه لازم می‌باشد. برای ارسال به بازارهای دور هنگامی که میوه‌ها، به دو سوم رشد نهایی رسیدند، قابل برداشت می‌شوند. زیرا میوه‌های موز بسیار حساس بوده و در اثر تولید گاز اتیلن نرم شده و پوسته میوه بلافاصله رنگ قهوه‌ای به خود می‌گیرد. موز از گیاهان یک بار بارور بوده و تنه هوایی بعد از چیدن خوشه، کف‌بر گردیده و به پاجوش آن اجازه رشد مجدد داده می‌شود. موز از گیاهان تک‌لپه می‌باشد و امکان پیوند در آن وجود ندارد. روش معمول ازدیاد آن توسط کشت پاجوش‌ها می‌باشد که از تنه اصلی حاصل می‌شوند. از کشت پاجوش سه ماهه تا تولید و رسیدن میوه نسبت به ارقام مختلف موز 12 الی 18 ماه طول می‌کشد.

    موز بین عرض‌های جغرافیایی 30 درجه نیم‌کره شمالی و جنوبی پرورش داده می‌شود و در خارج از عرض‌های جغرافیایی فوق‌الذکر پرورش موز در اقلیم‌های خرد که شرایط مطلوب دارند، امکان‌پذیر است. حداقل دما برای رشد این گیاه 12 درجه سانتی‌گراد بوده و درجه حرارت‌های
۳-۲ درجه سانتی‌گراد، دماهای حداقل بحرانی و دمای پایین‌تر از 1- درجه سانتی‌گراد، دمای کشنده بشمار می‌آید و اندام‌های هوایی گیاه از بین می‌رود. میانگین دمای مناسب ماهانه 27-26 درجه سانتی‌گراد و اخلاف دما بین فصول گرم و سرد سال بسیار کمتر است. گرچه گیاه موز در هر فصل میوه حاصل می‌کند اما از اوایل زمستان، هر سه ماه یک بار خوشه‌های موز می‌رسند. در مناطقی که میزان بارندگی ماهانه 100 میلی‌متر باشد، این گیاه نیاز به آبیاری ندارد. موز می‌تواند در انواع خاک‌ها رشد کند اما خاک‌های غنی، زهکشی شده، نفوذپذیر برای پرورش این گیاه مناسب می‌باشد.