نقدی بر مقدمه ی گیاه سرخس

+۳۳۲

-۱۵۲

سرخس ها،گیاهان اولیه ای هستند که ساختارهای برگ مانند همیشه سبز یا خزان داری به نام فروند تولید میکنند.این گیاهان بدون گل هستند و در مجموع به آنها کریپتوگام گویند.گیاهان مشابه آنان جلبک ها،خزه ها و گلسنگ ها هستند.افزایش طبیعی آنها از طریق هاگ می باشد.در مرحله رویشی یا نسل اسپوروفیت دارای ریشه ها،ساقه ها و برگهای مشخص می باشند،ولی در مرحله جنسی یا گامتوفیت گیاه کوچک و غیر قابل تشخیص و بدون ریشه و ساقه و برگ است و از عضوی به نام پروتال شکل میگیرد

سرخس های مناطق و نیمه گرمسیری در منازل به خوبی رشد و نمو میکند ولی به طور کلی خشکی زیاد هوا را نمیپسندد.در مورد بسیاری از آنها محلی خنک و مرطوب در نظر گرفته میشود و رشد آنها در اتاقی به نسبت سرد بهتر انجام میشود.در صورتی که شرایط سرد و مرطوب برای سرخس ها مهیا باشد در خاکی سبک و شنی و مرطوب این گیاهان به رشد و نمو خود ادامه میدهد.

سرخس ها انواع زیادی دارند که برخی ویژه نواحی قطبی اند و با نزدیک شدن به خط استوا به تعداد آنها افزوده میشود.کوه های بلند آفریقا که گرمای هوا اندکی کاهش می یابد،محل مناسبی برلی رشد و نمو سرخس هاست.بسیاری از سرخس سایه دوست و برخی آبزی هستند،برخی در جنگل های استوایی به صورت دارزی زندگی میکنند و گونه هایی در نقاط سردتر و در ارتفاعات میرویند.سرخس ها به طور معمول دارای یک ساقه کوتاه زیر زمینی هستند که به صورت عمودی در خاک قرار میگیرد.برگها از این ساقه منشا میگیرند و یک حالت مجموعه ای به آن میدهد و در مورد برخی دیگر برگهای پراکنده در اطراف ساقه ها و ریزوم های رونده میرویند.

باید توجه داشت که برخی گیاهان زینتی گلخانه ای نظیر سلاژینلا،شبیه سرخس ها می باشد ولی از این تیره گیاهی نیست.

سرخس ایرانی

نیازها:

آبیاری:

حتما بین دو آبیاری سطح خاک خشک شده باشد.طبق خاک سبک گیاه هفته ای ۲ الی ۳ بار آبیاری مناسب است

رطوبت:

این گیاهان همانطور که در جنگل میرویند به رطوبت بالایی نیاز دارند و باید سینی زیر گلدانی آنها را همیشه پر آب نگه داشت و یا این گل را در تراریوم کاشت!هرگز روی برگها آبپاشی نکنید زیرا باعث خشک شدن و پژمردگی برگ ها میشود!!!!!

تغذیه:

از آنجا که این گیاه گل نمیدهد و برگساره ای است پس باید برگها رنگ سبز خود را حفظ کنند بنابراین  نیازی به کودهای صورتی با پتاسیم و فسفر بالا نیست با کودهای اوره یا شکریآنهم ماهیانه یکبار در فصل رشد  بهتر می توان جواب گرفت

دما:

دمای مناسب شب برای این گیاهان ۱۵ درجه سانتی گراد است

نور:

این گیاهان در مقابل نور شدید آفتاب تابستان مقاومت ندارند و شدت نور تا ۵۰ درصد باید کاهش یابد.از این رو،این گیاهان در کنار پنجره های رو به شمال در محلی که بنفشه آفریقایی و گل های سایه دوست دیگر به خوبی رشد میکنند نگهداری میشود.

خاک:

بهترین خاک برای این گیاهان خاک بسیار سبک ،مخلوطی از خاک لوم،پیت و شن درشت یا ذغال به نسبت مساوی است.به این مخلوط خاک فقط میزان کمی کود دامی پوسیده و یا مواد مشابه اضافه میشود.سرخس هایی که به صورت دارزی می باشند،به خاکی که از پیت و خاک اره و شن تشکیل شده باشد نیاز دارند.در صورتی که فیبر اسموندا(ماده ای که از سرخس  osmundaبه دست می آید) فراهم باشد این گیاهان در این ماده رشد و نمو خوبی میکنند.

سرخس اوسماندا

تکثیر:

بهترین راه تکثیر این گیاه برای خانه دارها و مبتدی ها تقسیم بوته در بهار میباشد! بطوریکه گیاه را از گلدان خارج کرده و آنرا به چند قسمت تقسیم کنید با احتیاط ریزوم ها را ببرید.با هاگ هم میتوان تکثیر کرد که در پایین به تفصیل شرح گردیده.هرگز تا یک ماه گیاه تازه تقسیم شده را تغذیه نکنید زیرا باعث سوختن ریشه های آن می شود.همینطور در سرخس های معمولی یا مجعد میتوان بچه گرفت و همانند عکس عمل کرد

تقسیم بوته در سرخس

تعیوض گلدان:

در ماه های پائیز،بسیاری از سرخس ها حالت رکود رشدی را میگذرانند و در این دوران جابه جا کردن آنها به گلدان های بزرگتر توصیه نمیشود.در زمانی که ریشه ها از ته گلدان بیرون آمدند ( برای همه گیاهان عمومیت دارد) و  رشد و نمو آنها به بیشترین حد رسیده و ریشه ها قوی و فعال شده اند،تعویض گلدان انها بلا مانع است همینطور کاشت در گلدان های پلاستکی نسبت به سفالی توصیه میگردد

زمان مناسب تعویض گلدان

گلدان مناسب

آفات و بیماری ها:

چندین عامل بیماری زا از جمله قارچ های Pythium,Botrytisو Rhyzoctoniaبه پروتال حمله میکنند.این عوامل خاکزی بوده که با گندزدایی دقیق خاک و ابزار کار،میتوان از گسترش آنها جلوگیری کرد.در محیط های خشک سرخس ها به کنه و شته دچار میشوند که سم پاشی با مالاتیون و سپس آب پاشی برای شستشوی باقی مانده سموم توصیه شده است

در انواع سرخس روش های مختلفی برای افزایش استفاده میشود که برخی از آنها به شرح زیر است:

سرخ برگ پهن(Asplenium):

در درجه اول با کاشت اسپور افزایش می یابد.گاهی با خم کردن برگها در مخلوطی از خاکبرگ پوسیده و ماسه،جوانه های روی برگ(گیاهک ها) ریشه دار میشوند که میتوان آنها را جدا کرد.

سرخس معمولی مجعد (Nephrolepis):

برخی از رقم های این سرخس فاقد اسپور بارور است و با تقسیم بوته افزایش می یابد.این سرخس دارای ریزوم های خزنده و دستک است که هر دو در افزایش این گیاه استفاده میشوند.به این صورت که انتهای ساقه رونده را با خاک گلدان کوچکی تماس میدهند که در اثر آن گیاه کوچکی حاصل میشود که پس از ریشه دار شدن آن را از گیاه مادری جدا میکنند(تصویر بالا).در انواعی که هاگ بارور تولید میکنند میتوان از آن جهت افزایش استفاده کرد.

رانر در سرخس

سرخس شاخ گوزنی(Platycerium):

با جدا کردن پاجوش ها که از ریشه ها منشا می گیرند،افزایش می باید.البته افزایش آن به این روش کمی مشکل بوده و نیازمند دقت و تجربه کافی است.با اسپور نیز قابل افزایش است.

برخی از سرخس های تحت کشت و کار عبارت اند از:

۱-سرخس پرسیوشان Adianthum

سرخس پرسیاوشان

۲-سرخس برگ پهن

اسپلنیوم

۳-سرخس معمولی مجعد Nephrolepsis

سرخس مجعد

۴-سرخس شاخ گوزنی Platycerium

شاخ گوزنی

۵-سرخس معمولی یا بسفایج Polypodium

سرخس بسافیج

۶-سرخس برگ بیدیPteris sp

سرخس برگ بیدی

نکته:

روش افزایش اسپور:در صورتی که بخواهیم سرخس ها را به مقدار زیاد افزایش دهیم و یا روش دیگری جهت افزایش نباشد،از اسپور استفاده میکنیم،برای این منظور پس از رسیدن سورها و تغییر رنگ آنها به قهوه ای،برگ های بارور قطع شده و جهت رسیدن بیشتر در پامت های کاغذی قرار میگیرند و در دمای اتاق ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد در هوای خشک نگهداری میشوند.پس از چند روز اسپورها کشت میشوند.در این کشت نباید تاخیر کرد و هرچه زودتر کشت شوند،درصد تندش بیشتر است.این عمل نباید در ماه های زمستان که خطر سرما وجود دارد انجام گیرد و محل کاشت باید گرم باشد.

جهت کاشت آن،از بستر های مختلف استفاده میشود.به عنوان مثال از بستری که حاوی خاک لوم و خاکبرگ پوسیده به مقدار مساوی باشد و یا از محیط مغذی مانند آگار در آزمایشگاه میتوان استفاده کرد.باید دقت کرد که محیط کار،خاک و ظروف گندزدایی شده باشند.خاک را میتوان با بخار اب گندزدایی کرد.

پس از گندزدایی و تسطیح سطح خاک،پاشیدن اسپورها زمانی انجام میشود که رطوبت خاک کمی کاهش یابد.اسپورها به طور یکنواخت پراکنده میشوند.سطح گلدان پس از کاشت با یک شیشه گندزدایی شده پوشانده میشود و روی آنرا با یک کاغذ سیاه میپوشانیم تا نور به آن نرسد.پوشش شیشه ای نباید تکان داده شود.در طی این دوره باید تاریکی حفظ شود تا اسپورها بتندند.با سبز شدن سطح کاشته شده که نشان دهنده رشد پروتال می باشد،به تدریج نور را افزایش میدهیم.برای این کار میتوان از کاغذهای با ضخامت مختلف استفاده کرد.در این شرایط اعضا جنسی سرخس تشکیل میشود.طول مدت تاریکی به گونه سرخس بستگی دارد،به عنوان مثال سرخس برگ بیدی در ظرف ۸ تا ۹ روز سبز میشود،ولی سرخس برگ پهن چهار هفته نیاز به تاریکی دارد.به طور متوسط ۳ هفته پس از تاریخ کاشت،اسپورها سبز میشوند و نیاز به مقداری تهویه دارند که از طریق میزان کمی هوا که به داخل گلدان ها داده میشود تامین میشود.اما باید دقت کرد که سطح خاک همواره مرطوب باقی بماند.

اب زیاد گلدان نیز ممکن است مانع رشد و نمو گیاهان جوان شود.آبیاری گلدان ها باید از بخش زیرین گلدان و با آب مقطر و یا آبی که سه بار جوشانده شده است،انجام گیرد.تا زمانی که اولین برگها نمایان نشده اند،این ابیاری ادامه می یابد.ظروف کاشته شده در تمام این دوران باید ثابت باقی گذاشته شود و جهت آنها را در رابطه با نور نباید عوض کرد.

دمای محیط کشت اهمیت فوق العاده دارد،مناسب ترین دما ۲۵ درجه است.اگر دما بالاتر رود تشکیل اندام جنسی به تاخیر می افتد.

بایستی توجه داشت که حرکت اسپرم ها نیاز به مقدار کمی آب دارد.در شب یا سرد شدن هوا،زیر شیشه رطوبت نسبی بالا میرود و مقداری اب به صورت مستقیم تشکیل میشود که همین میزان اب برای حرکت اسپرم ها و انجام باروری کفایت میکند.

استفاده از نور مصنوعی پس از سبز شدن،توسط برخی از کارشناسان توصیه شده است،پس از ظهور اولین برگها،امکان انتقال سرخس فراهم است.سرخس در این دوران به صورت دسته ای جابه جا میشود.میزان رشد بعدی بسته به گونه سرخس متفاوت است.به عنوان مثال سرخس برگ بیدی در ظرف مدت سه ماه در یک گلدان رشد کافی میکند.در حالی که سرخس برگ پهن یک سال طول میکشد تا به این رشد برسد و سرخس شاخ گوزنی در ظرف چند سال یک گیاه بالغ و بزرگ میشود.

نکته  برای دانشمندان و علاقه مندان:

.اسپورها در اعضایی به نام اسپورانژیوم که به صورت دانه های قهوه ای در زیر برگها هستند تشکیل میشود.گروه هایی از این دانه ها در کنار هم هاگینه یا سور را میسازند.در داخل هر اسپورانژیوم،۱۶ سلول مادر اسپور یافت میشود و هر یک از این سلول ها از طریق تقسیم میوز،۴ اسپور تولید میکند.اسپورها آزاد شده و در شرایط طبیعی از نظر دما و رطوبت،میتندند و پروتال را تشکیل میدهد.پروتال در مدت ۳ ماه حداکثر تا قطر حدود نیم سانتی متر رشد کرده و در قسمت زیرین،بخش نر (آنتریدی) و بخش ماده(آرکگن) تشکیل میشود.

اسپرم ها از قسمت نر آزاد و به طرف قسمت ماده حرکت میکند.در محیطی مرطوب،اسپرم ها با سلول تخم از بخش ماده لقاح می یابد و زیگوت را تشکیل میدهد.زیگوت یا تخم تلقیح شده،به تدریج رشد میکند و جنین به وجود می آید که سرانجام یک گیاه کامل که در واقع گیاه اسپوروفیت و از نظر کروموزومی دیپلوئید است تشکیل میشود.سرخس در ابتدا پایه ای میدهد که در پروتال فرو میرود تا آب و مواد غذایی جذب کند.به تدریج ریشه تشکیل میشود و در خاک فرو میرود.برگهای اولیه کم کم به فتوسنتز میپردازند و سپس ساقه یا ریزوم شکل میگیرد که از آن ریشه های اصلی منشامیگیرند.بنابر این سرخس ها گل،میوه و بذر نمیدند.