معرفی گل میخک

+۳۷

-۱۱

    جنس Dianthus بیش از ۳۰۰ گونه دارد که چندیدن گونه از آن به عنوان گیاه زینتی باغچه ای، گل بریدنی یا گیاه گل دهنده گلدانی پرورش داده می شود که عمومی ترین آن ها شامل (D. barbathus  (Sweet William / قرنفل، (D. plumarius (Pink / میخـک بـاغـی و دو رگـه هـای بیـن ایـن دو و نیـز D. caryophyllus (میخک گل کاران) می باشد. گونه های میخک، همگی گیاهان چندساله علفی هستند. گرچه قرنفل در حالت عادی به صورت گیاه دو ساله پرورش داده شده و با کاشت بذر در تابستان افزیاش می یابد. قرنفل همچنین می تواند به وسیله قلمه افزیاش یابد. این گیاه برای گلدهی باید سرمای کافی دریافت کند. اغلب گونه های جنس میخک، دارای برگ های خطی یا بیضوی است که به صورت جفت های متقابل قرار دارند.

    میخک گل کاران و میخک باغی دارای برگ هایی به رنگ سبز مایل به کبود است ولی قرنفل برخلاف آن ها دارای برگ های پهن و کوتاه و سبز بدون کبودی است.

میخک باغی

میخک گلکاران

میخک گل کاران گیاهی چندساله نیمه مقاوم با ساقه های منشعب است. رقم های مدرن میخک گل کاران دائم گل بوده و برای تولید گل بریدنی در گلخانه پرورش داده می شود.

    محل اتصال برگ ها به ساقه که در واقع همان گره است در میخک کاملا متورم و برجسته است. اولین گره در پایین ساقه گیاه، نسبت به گره بالاتر رشد رویشی بیشتری دارد. شاخساره های رویشی محوری از نظر تعداد برگی که پیش از گل آغازی تشکیل می دهند، متفاوتند. شـاخسـاره هایی که در گـره های زیر گـل تشکیـل می شوند تعداد برگ کمی پیش از گل آغازی تولید می کنند ولی شاخساره های حاصل از گره های پایین، برگ بیشتری تولید کرده و گل با ساقه طویل تر تولید می کنند. گل ها به صورت منفرد در انتهای ساقه ها قرار دارند.

    دارای رقم های کم پر و پر پر است. لبه گلبرگ ها دندانه دار و اغلب به هم پیچیده است. دارای رنگ های قرمز، سفید، صورتی، زرد و نارنجی می باشد. برخی نیز دو رنگ هستند. این گل اغلب به عنوان گل بریدنی استفاده می شود. گرچه به عنوان گـل حاشیه ای و گـل گلدانی و نیز در باغ صخره ای هم مورد استفاده قرار می گیرد.

    از نظر تیپ گل آذین، میخک به دو فرم استاندارد و اسپری یا مینیاتور دیده می شود. در تیپ استاندارد، جوانه های گل زیر گل انتهایی را حذف می کنند تا فقط یک گل درشت به دست آید. در تیپ اسپری یا مینیاتور جوانه انتهایی حذف می شود و جوانه های جانبی روی ساقه طویل حفظ می شود تا تعداد زیادی گل حاصل شود. تا 2 –3 سال می توان به طور مداوم از آن گل گرفت ولی با پیر شدن، گلدهی کم شده و کیفیت گل ها کاهش می یابد. به طور معمول در بهار پس از دومین برداشت گل گیاهان را حذف می کنند.

گلدهی

    میخک در باغچه در تابستان گل می دهد ولی در گلخانه در تمام طول سال می تواند گل بدهد. میخک گیاهی روزبلند اختیاری است و در شرایط روز بلند، گل انگیزی تسریع می شود. وقتی 6 –8 برگ تشکیل شده فتوپریود نقش خود را در گل انگیزی ایفا می کند. اگر گیاه به طور مداوم در شرایط روز بلند قرار گیرد، فاصله میانگیره ها بیش از حد طویل می شود. اگر در مرحله 4 –7 برگی طول روز بلند در یک دوره کوتاه 6 –7 هفته ای فراهم شود، کیفیت گل افزایش می یابد. دمای 5 درجه سانتی گراد باعث تسریع گل انگیزی می شود ولی دمای 10 درجه آن را به تأخیر می اندازد. این اثر بهارش فقط در میخک های استاندارد دیده می شود.

    مراحل نمو گل میخک استاندارد (تک شاخه) به 7 مرحله تقسیم می شود که به ترتیب عبارتند از:

    1. مرحله نخود سبز 2. فندقی 3. مرحله جوانه سفت 4. مرحله صلیب 5. مرحله ستاره ای 6. مرحله قلم مویی 7. گل های کاملا باز.

نیازها

    نور و دما:به طور کلی، میخک به هوای خنک و نور زیاد احتیاج دارد اما چندان به سرما مقاوم نیست. در واقع در درجه اول نور و پس از آن دما از جمله مهمترین عوامل مؤثر بر سرعت رشد و گلدهی میخک می باشند. دما، سرعت گل انگیزی و نیز نمو گل را تحت اثر قرار می دهد. دمای بهینه برای تولید گل، °C10 در شب و 13 تا °C16 در روز است. دماهای بالا باعث کاهش قطر گل می شود.

    شدت نور، تعیین کننده سرعت گل انیزی است. وقتی میزان نور کم است گل انگیزی کند بوده و برگ بیشتری تولید می شود. در نور زیاد،گل انگیزی سریع بوده و ساقه ها در زمان برداشت برگ کمتری دارند. ولی سرعت نمو گل تحت تأثیر میزان تابش نور قرار نمی گیرد. نور کم باعث ایجاد ساقه های ضعیف و در نتیجه کاهش کیفیت گل می شود. فتوپریود اثری مستقیم روی گلدهی و وضعیت ساقه دارد. گیاهانی که در شرایط نوری زیر 8 ساعت رشد می کنند دارای ساقه های بلندتر، گل های کمی درشت تر و شاخه های جانبی بیشتر هستند. ولی آن هایی که در فتوپریود زیر 16 ساعت رشد می کنند ساقه های کوتاه تر و شاخه های جانبی کمتری دارند.

    خاک:گرچه میخک در خاک های به نسبت سنگین بهتر از گل های دیگر مقاومت می کند ولی کیفیت و میزان محصول آن دراین شرایط کاهش می یابد. خاک باید دارای زه کشی خوب باشد، بنابراین خاک های شنی لومی که با مواد آلی اصلاح شده اند بسیار مناسب هستند، ترکیب خاک مناسب شامل ۱۰% رس، ۴۰% ماسه و ۵۰% پیت است. خاک های اسیدی را دوست ندارد و pHخنثی و یا 6 –7 برای آن مطلوب است.

    آبیاری:خاک میخک باید همیشه مرطوب باشد. بنابراین بسته به عوامل مختلف مانند بافت خاک، طول روز، دما و رطوبت هوا، تناوب آبیاری متفاوت است. زمانی که شدت نور کم باشد، با کاهش مقدار آب در دسترس گیاه می توان از ایجاد شاخه های ضعیف جلوگیری کرد.

    کوددهی:کمبود نیتروژن باعث می شود رشد میخک کم شده، برگ ها نازک و باریک شوند و انحناء طبیعی آن ها از بین برود. باید کودهای پتاسیم دار و فسفره به خاک اضافه شود که میزان نیاز این کودها به تقریب ۴ برابر کودی است که برای بستر کاشت گل های یک ساله توصیه شده است. محلول پاشی آهن نیز توصیه شده است. میخک به کمبود بُر حساس است و علائم آن شامل: ۱- گل ها و غنچه های بدشکل ۲- تولید شاخه های کوتاه ۳- انشعابات زیاد در انتهای ساقه است.

   سرزنی(Pincement) یا (Stopping)

    در میخک به دو روش سرزنی انجام می شود. یکی روش یک مرحله ای است که در آن 3 –4 هفته بعد از استقرار قلمه و آغاز رشد شاخه ها زمانی که شاخه های جانبی در کنار جفت برگ های پایینی به بلندی حدود 5 سانتی متر رسیدند، از بالای پنجمین یا ششمین گره با دو انگشت ساقه را چیده و حذف می کنند به طوری که 4 –5 جفت برگ حفظ شود، و پس از آن از چهار شاخه ایجاد شده سه تای درونی حفظ و بقیه حذف شوند.

    روش دیگر روش دو مرحله ای است که در آن مرحله اول شبیه یک مرحله ای است و در مرحله دوم 5 –7 هفته پس از سرزنی اول، نیمی از شاخه های جدید دوباره سرزنی می شوند.

    قیم زنی:در گلدان از قیم های مفتولی دو پایه استفاده می شود و به وسیله بستن نخ، ساقه را هدایت می کنند.

    در کشت وسیع در زمین از تورها یا شبکه های فلزی افقی که به صورت چند طبقه قرار می گیرند، استفاده می شود که این کار را توربندی گویند.

   غنچه گیری (Disbudding)

غنچه گیری میخک

    غنچه گیری عمل مهمی در ارقام استاندارد میخک است که در آن جوانه های جانبی بعد از ظهور و بدون آسیب به برگ ها و ساقه ها حذف می شود. در میخک های خوشه ای (اسپری) جوانه مرکزی حذف می شود.

    حذف جوانه های جانبی به منظور بزرگتر شدن گل انتهایی، بهتر شدن کیفیت آن و طویل شدن ساقه انجام می شود. زمانی انجام می شود که بوته به اندازه کافی رشد کرده باشد. در این عمل جوانه های گل جانبی پایینی تا 6 گره زیر جوانه انتهایی حذف می شوند. بهترین زمان حذف جوانه ها وقتی است که جوانه گل انتهایی به قطر 15 میلی متر رسیده باشد و اولین جوانه زیر جوانه انتهایی، به حدی رشد کرده باشد که به سادگی حذف شود.

    کنترل گلدهی:میخک به طور معمول پس از تولید شش جفت برگ، آمادگی انتقال از مرحله رویشی به زایشی را پیدا می کند. پس از تشکیل جوانه گل، شـاخه به سـرعت رشد می کند و فواصـل میانگیره ها زیـاد می شود. فتوپریود تأثیر مستقیم بر سرعت گلدهی در وضعیت ساقه دارد. میخک به عنوان یک روزبلند اختیاری طبقه بندی می شود چون در شرایط روز بلند گل انگیزی سریع تر از شرایط روز کوتاه است. در شرایط روز بلند، تعداد برگ کمتری در مقایسه با روز کوتاه تولید می شود. بنابراین، می توان با استفاده از نوردهی مصنوعی، گلدهی را کنترل کرد. روش دیگر کنترل گلدهی، هرس گیاه است که بسته به مرحله رشد گیاه آن را از ارتفاع معینی قطع می کنند تا برگ های فعال حذف شوند و با این کار گلدهی به تأخیر می افتد.

افزایش

    میخک به روش های گوناگون مانند قلمه، بذر، خواباندن و تقسیم بوته قابل افزایش است. ولی در سطح تجاری بیشتر به وسیله قلمه زیاد می شود و بهتر است قلمه ریشه دار از افزایشگران که قلمه های بدون ویروس و ایندکس شده تولید می کنند خریداری شود.

    قلمه: یک قلمه خوب میخک ساقه ای با قابلیت رویش بالا و قوی به طول cm10 –15 با 4 –5 جفت برگ به وزن 10 گرم است. قلمه ها از نوع انتهایی است. قسمت های انتهایی ساقه چون میانگره های کوتاه دارند و برگ ها به هم نزدیک هستند مناسب است. حذف برگ در قلمه ضروری نیست. گیاهی که برای قلمه گیری استفاده می شود باید سالم بوده، گل های درشت داشته و دارای ساقه های صاف و بلند باشد. ساقه ای که برای قلمه در نظر گرفته می شود مهم نیست که شاخه گلدهنده بوده و یا شاخه ای که گل تولید نکرده است، باشد. برای تهیه قلمه بهتر است از چاقوی باغبانی یا هر وسیله تیز دیگر استفاده نشود، چون سبب انتقال و انتشار بیماری ها می شود. بهتر است قلمه با دست از زیر محل گره چیده شود.

قلمه میخک

    زمان قلمه گیری از اوایل پائیز و یا اوایل بهار پس از اولین برداشت گل می باشد و اگر شایط لازم در گلخانه فراهم باشد در هر موقع از سال می توان به این کار اقدام نمود. در سطح تجاری برنامه تولید بدین نحو است که قلمه ها را طوری ریشه دار می کنند که در بهار کشت شوند. در پائیز اولین گل برداشت شده و در بهار پس از دومین برداشت، گیاهان حذف می شوند.

    با توجه به اینکه زمان های مختلف گلدهی با توجه به زمان های مختلف کاشت قلمه تعیین می شود، برنامه کاشت میخک ابزار اصلی تولید در پاسخ به تقاضای بازار است.

    قلمه در ماسه مرطوب کشت می شود که استفاده از مه پاش و کاهش نور به ریشه دهی آن کمک می کند. دمای بستر قلمه °C15 –18 و دمای هوای محیط °C10 –13 مناسب است. در شرایط بهینه، قلمه ها پس از 3 –4 هفته ریشه دار می شود. چگونگی کاشت قلمه های زیشه دار میخک از جمله عوامل حساس در تعیین موفقیت یا شکست محسوب می شود. میخک ها نسبت به کاشت عمیق بسیار حساس بوده و دچار پوسیدگی می شوند. بنابراین قلمه ها را معمولا در همان عمقی که از پیش کاشته شده اند می کارند.

قلمه میخک

    بذر: از آنجا که گیاهان حاصل از بذر شبیه والدین خود نیستند، کمتر جهت افزایش استفاده می شود. برای افزایش با بذر، بذرها در خزانه کشت می شوند و زمانی که بوته ها ۳ –4 برگه شدند به خزانه دوم و یا گلدان منتقل و در زمان مناسب که شاید بهار سال آینده باشد به محل اصلی منتقل می شوند. بدین ترتیب گلدهی بوته ها از سال دوم شروع می شود. بذر گل میخک را می توان مستقیم در زمین اصلی کشت کرد ولی از آنجا که قیمت بذر آن بالا است و از طرف دیگر در مناطق سرد، بوته ها در زمستان به طور شدید آسیب می بینند، کمتر به صورت مستقیم کاشت می شود.

بذر گل میخک

بذر گل میخک

   خواباندن: این روش زیاد مرسوم نیست و فقط برای گونه هایی که دارای ساقه های بلند می باشند، استفاده می شود. برای این کار ساقه های بلند را از نزدیک نوک آن (جوانه انتهایی) روی ماسه مرطوب قرار داده و روی ساقه را باماسه مرطوب می پوشانند. به منظور تسریع در ریشه دهی، توصیه می شود محل تماس ساقه با خاک زخمی شود.

    تقسیم بوته: زیاد مرسوم نیست. زمان آن اواخر تابستان است.

برخی مشکلات پرورش میخک

    کاسبرگ شکافی (Calyx splitting): در این ناهنجاری فیزیولوژیک، کاسبرگ شکاف خورده و گلبرگ از یک سمت بیرون می زنند و تقارن گل از بین رفته و بازار پسندی آن کاهش می یابد. علت این پدیده اغلب ناشی از نوسانات دمایی و اختلاف زیاد بین دمای شب و روز می باشد که باعث تغییر سرعت رشد می شود. کاهش نوسانات دمایی، ازروش های کنترل این ناهنجاری است. شکافتن کاسه در دماهای خنک و در روزهای روشن افزایش می یابد. وقتی جوانه ها در شرایط خنک تشکیل شوند ردیف بیرونی گلبرگ ها شکل می گیرد. این جوانه های فربه و متورم به نام کله گاوی خوانده می شوند و به کاسبرگ شکافی خیلی حساس هستند.

کاسبرگ شکافی میخک

    گاهی تغییر در شرایط رشد مانند کوددهی و آبیاری نامنظم نیز می تواند به ایجاد این پدیده کمک کند. رقم هایی که گلبرگ های زیادی دارند به این بیماری حساس تر هستند و آن هایی که دارای کاسه پهن و تعداد گلبرگ های مناسب هستند به این عارضه مقاوم ترند. پتاسیم زیاد، باعث کمبود منیزیوم و بُر در میخک می شود. میخک به کمبود بُر خیلی حساس است و ممکن است باعث افزایش کاسبرگ شکافی و باز شدن نابهنجار جوانه های گل شود.

    کاهش مصرف نیتروژن آمونیومی و استفاده از کود نیتراته به جای آن و نیز به کار بردن مقدار کافی بُر باعث کاهش این مشکل می شود. راه حل دیگر این است که دور هر کاسه گل به وسیله نوار پلاستیکی بسته شود.

    باز شدن یکطرفه (Slabside): ناهنجاری فیزیولوژیک دیگری در میخک است که در این حالت گل به صورت یکنواخت باز نمی شود چون گلبرگ ها در یک طرف برآمده بوده و گل نامتقارن است. گرم کردن تدریجی گلخانه تا رسیدن به دمای بهینه می تواند این نابسامانی را کاهش دهد.

    زنگ میخک: از بیماری های مهم میخک، زنگ است که به شدت به محصول آسیب رسانده و باعث نامرغوبی گل می شود.

    پژمردگی فوزاریومی: از معضلات جهانی میخک محسوب می شود و برای کنترل آن باید از خاک ضدعفونی شده یا ارقام مقاوم به بیماری استفاده کرد.

فوزاریوم میخک

    برداشت:رقم های استاندارد (تک گل) زمانی که گلبرگ های بیرونی، از کاسبرگ خارج شده و شروع به پیچیدن به دور خود می کنند و گلبرگ های میانی شروع به باز شدن کردند، که در این حالت گل نیمه باز و حالت ربع کره دارد و به نام مرحله قلم مویی معروف است، باید برداشت شود. رقم های خوشه ای وقتی ۲ عدد گل به طور کامل باز شده روی ساقه باشد، باید برداشت شود. بهتر است در صبح که هوا خنک است برداشت انجام شود.

    برداشت صحیح گل در میخک، تولید گل در آینده را تحت تأثیر قرار می دهد. برداشت به گونه ای باید انجام شود که در ارقام استاندارد 2 –3 گره روی گیاه باقی بماند.

    نگهداری:گل های برداشت شده در دمای °C5 در حالیکه در آب قرار گرفته اند منتقل می شوند. گل های برداشت شده در مرحله قلم مویی شکل در انبار با دمای 0 –0.5 درجه سانتی گراد 3 تا 4 هفته قابل نگهداری است. گل هایی که به طور کامل باز شده اند، در دمای بالاتر (°C3 –4 ) باید انبار شوند.

    گل میخک به اتیلن خیلی حساس است و باید با مواد ضد اتیلن (مانند تیوسولفات نقره، 1 –متیل سیکوپروپن (1-MCP) تیمار شود. یک محلول نگهدارنده خوب برای میخک باید اسیدی (pH=4-5)بوده و حاوی 2 –4 درصد سوکروز و یک ماده ضد میکروبی باشد. به طور معمول 8-Hqc به میزان 300 تا 400 میلی گرم در لیتر، سوکروز 4% یا نیترات مس به میزان mg/l300 و محلول سوکروز 3% استفاده می شود.

میخک