کاشت کاهو

به نام خدا سلام عرض میکنم خدمت همه دوستان بلاخره بخش سبزیکاری ما هم آغاز به کار کرد و با مقاله های جامع و کاربردی و البته پر هزینه خودمون !!!! درخدمتتون هستیم. نام علمی کاهو Lactuca sativa L. است که متعلق به تیره کلاپرک‌ها و یا Compositeae می‌باشد. کاهو یک سبزی یک‌ساله است که از یک نوع کاهوی وحشی خاردار به نام Lactuca scariola و یا L. serriola که هر دو بومی آسیا می‌باشند، گرفته شده است. در بین سایر علف‌های هرز این جنس، گونه‌های L. virosa و L. Canadensis می‌توانند در منشأ تولید کاهو مؤثر بوده باشند. کاهوی اولیه که انسان مصرف می‌نموده است، همانند آنچه که امروز وجود دارد، نبوده بلکه برگ‌های‌ آن از هم باز و حالت پیچ و فشردگی نداشته است. شکل کاهو که از گورهای مصریان به دست آمده، مؤید این عقیده است. رومی‌ها کاهویی را می‌کاشتند و مورد استفاده قرار می‌دادند که برگ‌های آن کاملاً پهن، بدون خار، دارای شیرابه یا لاتکس کم، حالت پیچ نداشته و نسبت به زود گل کردن مقاوم بوده است.

در طبیعت انواع وحشی با نوع اصلاح شده تولید دورگه هایی می نمایند که باعث تنوع در این گیاه می گردد. کاهو دارای واریته های گیاه شناسی فراوانی است که این واریته ها در دسته های مشخص تقسیم بندی می شوند. یکی از این تقسیم بندی ها به شرح زیر می باشد:

کاهوی پیچ یا کاهوی پیچ‌گرد

نام گیاه‌شناسی این نوع کاهو Lactuca sativa L. var. capitata می‌باشد. برگ‌های این نوع کاهو به طور نسبتاً فشرده روی هم قرار می‌گیرند. برگ‌های داخلی آن سفید و یا زرد رنگ است، ولی برگ‌های بیرونی آن سبز رنگ می‌باشند. این واریته گیاه‌شناسی دارای دو نوع کاملاً مشخص است.

یک نوع آن که به آن باتر هد و یا بیب لتوس می‌گویند، دارای برگ‌های نرم بوده، که روی هم قرار گرفته‌اند و خیلی زود آسیب می‌بینند. نوع دیگر آن کریسپ هد می‌باشد که به آن آیس‌بورگ هم گفته می‌شود. برگ‌ها در این نوع کاهو بسیار شکننده و ترد بوده که ممکن است لبه برگ‌ها دندانه‌دار و حالت پیچیدگی‌ نیز داشته باشد. برگ‌ها تولید یک کره بسیار فشرده و سخت می‌کنند. این نوع کاهو چون تولید سرهای بسیار محکم و توپری می‌کند، بنابراین فشار و ضربه‌هایی که در موقع برداشت و حمل و نقل به آن وارد می‌شود، تحمل کرده، آسیب نمی‌بیند، بنابراین یکی از بهترین نوع کاهو برای حمل و نقل به نقاط دوردست در یک کشور و حتی به صورت کاهوی صادراتی از یک کشور به کشور دیگر می‌باشد. هر دو نوع ذکر شده دارای ارقام بسیاری می‌باشند.

کاهوپیچ

کاهو پیچ معمولی

نام علمی این کاهو Lactuca sativa L. var. longifolia می‌باشد. این نوع کاهو ایستاده است و شاید ارتفاع بوته آن 30 تا 40 سانتی‌متر برسد. برگ‌های بیرونی آن نرم و سبز هستند، ولی برگ‌های داخلی آن سبز مایل به سفید بوده که بسیار ترد و شکننده می‌باشند. می‌توان گفت تردی و شکنندگی این نوع کاهو از نوع اول بیشتر است. این نوع کاهو در ایران موارد استفاده زیاد دارد و بیشتر کاهوهای در حال کشت از این قسم می‌باشند.

کاهو پیچ معمولی

کاهو پرک یا کاهو برگ

نام گیاه‌شناسی این نوع کاهو Lactuca sativa L. var. crispa می‌باشد. بر خلاف کاهوی پیچ معمولی، برگ‌های آن روی هم قرار نمی‌گیرند و جدا از یکدیگر هستند. برگ‌ها درا این کاهو حالت شکنندگی چندانی ندارند و لبه‌های آن‌ها دندانه‌دار می‌باشد. این قسم کاهو در ایران طرفداران چندانی ندارد و به آن کاهوی برگ نرم هم گفته می‌‌شود. رنگ برگ‌ها در آن ممکن است سبز روشن و یا قرمز باشد. بعضی از انواع این کاهو مخصوص کشت در گلدان در زمستان است.

کاهو برگی

کاهوی ساقه

به این نوع کاهو “آسپاراگوس لتوس” یا “سلتوس تایپ” می‌گویند. نام علمی آن Lactuca sativa L. var. asparagine است. تنها ساقه آن قابل استفاده است، ولی گاهی برگ‌های لطیف و کوچک آن هم مصرف می‌شود. این نوع کاهو در ایران مورد استفاده ندارد و اصولاً خیلی از کشورهای دنیا به این کاهو علاقه چندانی نشان نمی‌دهند. بیشتر در اروپا و آمریکا کشت می‌شود. در چین ساقه این نوع کاهو را می‌پزند و مصرف می‌کنند.

کاهو ساقه ای

آب و هوای مناسب

کاهو یک سبزی فصل خنک است. در کلیه مناطقی که متوسط دمای ماهیانه بین ۱۲ تا ۱۵ درجه سانتی‌گراد است بخوبی پرورش می‌یابد. کاهو به دمای زیاد بسیار حساس می‌باشد. کاهو به دمای زیاد بسیار حساس می‌باشد. وقتی که دما بالا باشد برگ‌های آن شروع به نوک سوختگی می‌کند. در دمای 30 درجه سانتی‌گراد بذر وارد دوره خواب می‌شوند و جوانه نمی‌زنند. کاهو جزء سبزی‌هایی است که در تمام طول سال به شرط دارا بودن آب و هوای مناسب قابل کشت است. کاشت تا برداشت کاهو حدود 150 روز طول می‌کشد. در موقع کاشت کاهو دو عامل را باید در نظر گرفت، یکی دما و دیگری طول مدت روز. در مناطقی که زمستان ملایم دارند(مانند خوزستان) بذر را در پاییز می‌کارند، ولی در نقاط سردسیر(مانند مشهد، تبریز، اصفهان) بایستی در اول بهار اقدام به کشت نمود. چنانچه برداشت کاهو با هوای گرم مصادف شود، قبل از رشد کافی، شاخه گل‌دهنده ظاهر شده، بوته کاهو به بذر می‌نشیند. در این موقع برگ‌ها طعم تلخ و زننده پیدا کرده، غیر قابل استفاده می‌شوند. بهترین مناطق برای کشت کاهو نواحی سردسیر و مرطوب می‌‌باشد. در کشت‌های زمستانه خوزستان در اثر بارندگی‌های پی در پی کاهوی پیچی تولید می‌شود که برگ‌های آن از لطافت و تردی بی‌نظیری برخوردار است.

خاک مناسب

کاهو در انواع مختلف خاک‌ها قابل پروش است؛ از خاک‌های “رسی لومی” و “شنی لومی” گرفته تا خاک‌هایی که درصد هوموس، “پیت” و “ماک” آن‌ها زیاد است. کاهو بهترین نتیجه و بالاترین کیفیت را در خاک‌های شنی لومی و سیلتی لومی خواهد داشت، به شرط آنکه از نظر مواد آلی کاملاً غنی باشند. اگر ترجیح می‌دهیم که محصول زودرس داشته باشیم، خاک‌های شنی لومی بر سایر خاک‌ها ارجحیت دارد، چون زودتر گرم می‌شود. اگر زودرسی مسئله‌ای به وجود نمی‌آورد، در این صورت بهتر است از خاک‌های سیلتی لومی استفاده شود.

کاهو در خاک‌هایی که اسیدی هستند، خوب رشد نمی‌کند. ناگفته نماند که در خاک‌هایی که pH خنثی دارند، نیز محصول خوبی نخواهند داشت. چون در این نوع pH بعضی عناصر چون آهن و منگنز خوب جذب نمی‌شوند. آزمایش‌های مختلف نشان داده است که وقتی pH خاک از 5/5 به 5/6 می‌رسد، میزان محصول کاهو به نحو چشمگیری افزایش می‌یابد. اضافه کردن آهک به خاک‌های اسیدی و آلی(pH کمتر از 2/5) ضروری به نظر می‌رسد. کاهو در خاک‌هایی که طبیعتاً کمی قلیایی هستند، محصول خوبی نمی‌دهد. pH مناسب برای کاهو بین 8/5 تا 6/6 می‌باشد.

زمین کاهو باید از زهکش خوبی برخوردار باشد، در عین حال که رطوبت را هم حفظ کند. خاک باید عمیق، غنی از مواد آلی و به قول معروف پر قوت باشد. سطح خاک باید کاملاً صاف و نرم و عاری از علف‌های هرز، کاه و کلش و باقیمانده گیاهان باشد تا بذرهای ریز کاهو بخوبی جوانه بزنند و همچنین ریشه‌های کاهو براحتی رشد نمایند. در این مورد از مصرف کود حیوانی تازه در خزانه و در زمین اصلی باید خودداری کرد.

کود

چون ریشه‌های کاهو سطحی هستند، بنابراین زمین باید از نظر مواد غذایی غنی باشد. کود حیوانی لازم به نوع زمین و میزان کود داده شده در کشت‌های قبلی بستگی دارد. در هر صورت این میزان بین 25 تا 40 تن در هکتار توصیه می‌شود. چنانچه از نظر مالی مشکلی نداریم، این مقدار تا 75 تن در هکتار قابل افزایش است. کود حیوانی یکی دو ماه قبل از زمان کاشت به زمین اضافه می‌گردد و به وسیله دیسک به زیر خاک برده می‌شود. برای صرفه‌جویی در مصرف کودهای حیوانی می‌توان با کشت کودهای سبز، از قبیل یونجه، شبدر، سوژا و انواع لوبیا به مقدار زیادی مواد آلی و هوموس خاک را تأمین نمود.

کودهای شیمیایی در بالا بردن میزان کمیت و کیفیت محصول نقش عمده‌ای دارند. کاهو غیر از کودهای ازته که به میزان حدود 150 تا 200 کیلوگرم در هکتار به زمین داده می‌شود، به فسفر و پتاسیم هم احتیاج دارد که آن را باید قبل از کشت به زمین بدهیم. حدود 100 تا 150 کیلوگرم در هکتار کود فسفره و 80 تا 100 کیلوگرم در هکتار کود پتاسه مناسب است.

در زمین‌های فقیر باید مقداری بیشتری کود به زمین داده شود. کودهای فسفره و پتاسه را قبل از کشت به زمین می‌دهند، سپس زمین به فارو تبدیل می‌شود. بهتر است که 20 تا 30 درصد کود ازته قبل از کشت همراه سایر کودها به زمین داده شود. در این حالت بقیه کود ازته به صورت سرک در دو یا سه نوبت به زمین اضافه می‌گردد. کود سرک یا به وسیله کودپاش و تراکتور زیر خاک می‌شود و یا در جوی‌های آبیاری پخش می‌گردد و بلافاصله آبیاری انجام می‌شود. هنگام مصرف کودهای ازته، می‌توان از کودهای نیتراته، اوره و سولفات آمونیوم استفاده کرد. در خاک‌های شنی باید کود ازته بیشتری به زمین داده شود. مقدار ازت خالص مورد نیاز بین 150 تا 200 کیلوگرم در هکتار است؛ که گاهی این میزان به 250 کیلوگرم هم می‌رسد.

کاشت

معمولاً کاهو را خزانه‌گیری می‌کنند. برای خزانه‌گیری یک هکتار؛ حدود یک کیلوگرم بذر کافی است. این مقدار بذر در 80 تا 100 متر مربع زمین خزانه کاشته می‌شود. باید دقت کرد که بذور به طور یکنواخت پخش گردند و در هر متر مربع حدود 10 گرم بذر کاشته شود. در غیر این صورت تراکم بیش از حد نه تنها باعث ضعیف شدن گیاهان می‌گردد، بلکه سبب بالا رفتن میزان مرگ گیاهچه هم می‌شود. وقتی بوته‌ها 3 تا 4 برگه شدند به محل اصلی منتقل خواهند شد. از هنگام کشت بذر در خزانه‌ تا موقع انتقال حدود 6 تا 8 هفته طول می‌کشد. خزانه ممکن است قسمتی از همان زمین در هوای آزاد باشد. در این صورت؛ چنانچه لازم بود می‌توان از سایه‌بان برای جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید و از پلاستیک برای محافظت از سرما در شب‌های سرد استفاده نمود. اگر هوا اجازه ندهد، می‌توان در شاسی به خزانه‌گیری اقدام کرد. مقاوم کردن نشاها ضروری است و این کار یک هفته قبل از انتقال صورت می‌گیرد. موقع خزانه‌گیری در هوای آزاد وقتی است که خطر یخبندان رفع شده باشد. در نقاط سردسیر، معمولاً از اوایل فروردین یا کمی زودتر اقدام به خزانه‌گیری می‌کنند. وقتی که نشاها آماده شدند، آن‌ها را به زمین اصلی منتقل می‌کنند. در این موقع زمین اصلی به فارو تبدیل گشته و زمین آماده نشاکاری می‌باشد. عرض پشته‌ها بین 40 تا 50 سانتی‌متر مناسب است. فاصله بوته‌ها روی ردیف کشت 35 تا 45 سانتی‌متر(عرض پشته) در نظر گرفته می‌شود. در این صورت در یک هکتار کاهو حدود 70.000 بوته خواهیم داشت. انتقال نشا موقعی صورت می‌گیرد که هوا خنک باشد و این کار را معمولاً بعد از ظهرها انجام می‌دهند. چنانچه هوا ابری باشد، بسیار مناسب است. می‌توانیم با ماشین نشاکار به کشت اقدام کرد، که در این صورت بهتر است از محلول شروع‌کننده استفاده شود.

همچنین می‌توانیم مستقیماً به کشت بذر اقدام کنیم. در این صورت 2 تا 5/2 کیلوگرم بذر احتیاج می‌باشد. اگر چنین تصمیمی داریم، باید زمانی آن را به انجام رسانیم، که خطر یخبندان در پیش نباشد. بذرکاری ممکن است با بذرکار مکانیکی انجام شود. در این صورت از بذرکار یک تا شش ردیفه استفاده می‌شود. بعد از سبز شدن بذر باید بوته‌ها را به فاصله‌های توصیه شده تنک کرد.

اخیراً نوارهای حاوی بذر به بازار عرضه شده است که بذر در فواصل مناسب در داخل نوار قابل حل قرار گرفته، پس از قرار گرفتن نوار در زیر خاک به وسیله تراکتور، بذور در فواصل مشخص جوانه می‌زنند. برای رسیدن و موفق شدن به کشت کاهو انتخاب رقم مناسب با آب و هوای منطقه و کشت در موقع مناسب ضرورت دارد.

کاشت کاهو

موقع کاشت بذر

اگر در نقاط سردسیر در گلخانه و شاسی اقدام به خزانه‌گیری می‌کنیم، در این صورت محدودیتی از نظر زمان نداریم؛ ولی اگر به دلیل نداشتن چنین امکاناتی بخواهیم در هوای آزاد خزانه‌گیری کنیم، این کار باید بعد از رفع خطر یخبندان باشد و این موقع، معمولاً اوایل اسفند تا اوایل فروردین خواهد بود. در مناطق جنوبی که هوا گرم است، معمولاً اوایل پاییز در هوای آزاد به خزانه‌گیری اقدام می‌کنیم. موقع کاشت مستقیم بذر در زمین اصلی در مناسق سردسیری و گرمسیری با چند روز اختلاف هم‌زمان با خزانه‌گیری در هوای آزاد می‌باشد و آن زمانی است که کاملاً مطمئن شدیم که در نقاط سردسیر خطر یخبندان از بین رفته است و در نقاط گرم هوا کمی خنک باشد.

بذر کاهو

مراقبت از مزرعه کاهو

الف) سله‌شکنی و مبارزه با علف‌های هرز

چون ریشه کاهو سطحی است، بنابراین سله‌شکنی باید خیلی سطحی باشد. کاهو قدرت مقاومت با علف‌های هرز را ندارد. این مسئله در اوایل رشد خیلی شدید است و زود علف‌های هرز بر کاهو غلبه پیدا می‌کند. بنابراین، چنانچه از کولتیواتور استفاده می‌کنیم، توصیه می‌شود از کولتیواتورهای تیغه‌ای به جای کولتیواتورهای دندانه‌ای استفاده شود. عمق تیغه کولتیواتور در خاک نباید از 5 تا 7 سانتی‌متر بیشتر شود. در غیر این صورت باعث قطع شدن ریشه‌های کاهو می‌گردد. می‌توانیم از انواع علف‌کش‌های برگ‌باریک و برگ‌پهن برای مبارزه با علف‌های هرز استفاده کنیم.

ب) کود سرک

مقدار ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم کود ازته خالص به صورت سرک در ۲ تا ۳ نوبت الزامی است.

ج) رطوبت

مزرعه کاهو به آبیاری زیاد احتیاج دارد. لذا هیچ موقع نباید مزرعه کاهو کاملاً خشک شود. بهترین طریقه آبیاری، “روش نشتی” و در صورت امکان “آبیاری بارانی” می‌باشد.

مقدار محصول و نحوه برداشت

مقدار محصول به عوامل زیادی بستگی دارد. از آن جمله این عوامل می‌توان نوع کاهوی کاشته شده، نحوه کاشت، آب و هوا(حداقل و حداکثر دما و میزان بارندگی)، ساختمان و جنس خاک و غیره را نام برد. ولی مقدار محصول بین 25 تا 35 تن در هکتار می‌باشد. نحوه برداشت با داس مخصوص یا چاقوی تیغه بلند می‌باشد ک بوته کاهو را از یکی دو سانتی‌متری زیر خاک قطع می‌کنند. بعد از برداشت برگ‌های آفت‌زده و احتمالاً سرمازده را جدا کرده، بوته‌ها را در صندوق‌های چوبی یا کارتن مقوایی بسته‌بندی می‌کنند. طرز بسته‌بندی بدین‌ترتیب است که باید ریشه‌ها روی هم و برگ‌ها مقابل یکدیگر قرار گیرند. می‌توان با قرار دادن بسته‌های کاهو در ماشین یا قطار سردخانه‌دار آن را به نقاط بسیار دور حمل نمود.

انبار کردن

چنانچه هنگام برداشت، کاهو از سلامتی خوبی برخوردار باشد و آلوده به بیماری یا آفت نباش، در دمای نزدیک به صفر درجه سانتی‌گراد می‌توان آن را برای مدت 3 تا 4 هفته در سردخانه نگهداری کرد.

ارزش غذایی و دارویی

کاهو دارای مقدار زیادی مواد کانی مانند کلسیم، فسفر، آهن، پتاسیم و سدیم است. همچنین دارای مقدار کمی منیزیم و گوگرد می‌باشد. کاهو از نظر ویتامین‌های مختلف مانند A، B_۱، B_۲، B_۳ و C بسیار غنی است. کاهو از نظر دارا بودن سلولز در فعال کردم اعمال دودی روده و معده و در نتیجه دفع مواد آن‌ها نقش بسیار مهمی و اساسی دارد. کاهو مقدار کمی کالری در بدن تولید می‌کند و از این نظر برای افراد مسن و کسانی که مبتلا به مرض چاقی و فشار خون هستند، بسیار مفید می‌باشد. در 100 گرم کاهو مقدار 94 درصد آب، 5/2 درصد کربوهیدرات، 1/2 درصد پروتئین، 3/0 درصد چربی، 5/0 درصد فیبر و 2/1 درصد ترکیبات معدنی وجود دارد.

در کاهو مقداری “لاکتوکاریوم” وجود دارد، که از این رو یک داروی خواب‌آور محسوب می‌شود و آن در درمان بیماری‌های “برونشیت” و “آسم” تجویز می‌شود. در هندوستان از برگ‌های کاهو در درمان سوختگی و زخم استفاده می‌کنند و برگ‌های آن را روی زخم می‌گذارند و آن را می‌بندند تا زخم التیام یابد. همچنین آب کاهو تب‌بر است.

در ایران از کاهو به صورت‌های محتلف استفاده می‌شود. در خارج کاهو را به تنهایی به صورت تازه در تهیه سالاد یا همراه با سایر سبزی‌های سالادی مورد استفاده قرار می‌دهند. در بعضی از کشورهای اروپایی، آمریکایی و کشور چین ساقه کاهو را پخته، مصرف می‌کنند.

آفات و بیماری‌ها

آفات

آفات مهم کاهو عبارتند از “اگروتیس”، “پرودنیا”، “تریپس”، “کارادرینا”، “شته” و کرم شب‌پره زمستانه که در فصل گرم فعال هستند. بنابراین، در خوزستان که در فصل خنک کاهو کشت می‌گردد، آن چنان مشکلی وجود ندارد، گاهی انواعی از “حلزون” به برگ‌های کاهو حمله می‌کنند، که با انواع سموم شیمیایی می‌توان با آن‌ها مبارزه کرد. خرگوش می‌تواند مزرعه کاهو را مورد حمله قرار بدهد. به طور کلی با انواع سموم شیمیایی مانند مالایتون، دیازینون، “توکسافن” و “کارباریل” می‌توان با آفات مختلف مبارزه کرد.

بیماری‌ها

مرگ گیاهچه یا بوته میری: که عامل بیماری قارچ‌هایی چون “ریزوکتونیا” و “پی‌تیوم” می‌باشد.
سفیدک دروغی کاهو، که عامل آن قارچی به نام علمی Bremia lactucae Regel می‌باشد.

سفیدک دروغین

پوسیدگی خاکستری کاهو، که عامل آن قارچی به نام Botrytis می‌باشد.

بوتریتیس کاهو

سپتوریوز کاهو: این بیماری توسط قارچی به نام Septoria lactucae Pass. تقریباً در همه نفاط دنیا ه کاهو کاشته می‌شود، وجود دارد. عامل این بیماری در اهواز و ملاثانی گزارش شده است.