معرفی گل نرگس

+۴۳

-۱۷

منشأ گل نرگس اروپا، شمال آفریقا و قسمت هایی از آسیا است. یک گیاه سوخ دار دایمی است. سوخ آن حقیقی و پوشش دار است که چندین سال متوالی گل داده و هر سال نیز درشت تر می شود. برگ ها باریک و کشیده و گل ها از یک جام ۶ قسمتی (۳ کاسبرگ تغییر یافته و ۳ گلبرگ) که در قاعده به هم چسبیده اند با یک شیپور یا تاج در مرکز که از نظر طول، رنگ و حالت متنوع است تشکیل شده است. گل ها به صورت انفرادی یا چندتایی در انتهی ساقه گلدهنده قرار دارند. در ابتدا گل در داخل اسپاتی قرار گرفته و بعداً خارج می شود. در درجه اول برای برای گل بریدنی از انواع گل درشت و در درجه دوم برای تزیین باغ ها و پرک ها از هر نوع آن می توان استفاده کرد. کشت نرگس در باغ از این نظر جالب است که در پاییز با خزان سایر بوته ها و گیاهان، نرگس رشد و نمو خود را آغاز کرده طراوت باغ را حفظ می کند و در زمستان و اوایل بهار زیبایی خاصی به باغ می دهد.

طبقه بندی گل های نرگس

براساس فاکتورهای مختلفی نرگس را طبقه بندی کرده اند. در یک طبقه بندی آنها را براساس طول تاج به دو دسته تقسیم کرده اند:

۱- Daffodil: انواعی است که دارای تاج بزرگ و بیشتر تک گل و کلاه مانند (Cup-shaped) هستند.

۲- Jonquil) Narcissus): دارای تاج کوچک و گل ها به صورت چندتایی و خوشهای روی ساقه گل دهنده قرار دارند. در ایران جمعیت هایی از نرگس در جنوب و شمال کشور که زمستان ملایم دارند، می رویند. نرگس شهلا، نرگس مسکین، نرگس پرپر، هزار پر یا شست پر و نرگس نروک یا پنجه گربه ای از ارقام نرگس هستند که در ایران کشت و پرورش داده می شوند. از میان این رقم ها، نرگس شهلا محبوب ترین نوع است و به صورت گل بریده در ماه های آخر پاییز و فصل زمستان در بیشتر شهرهای ایران به فروش می رسد. انواعی هستند که تاج آنها کوچک بوده و چندین گل روی هر ساقه قرار دارد. گونه ای از این نوع در ایران به صورت وحشی در مناطقی مانند دشت نرگس در نزیکی دریاچه پریشان کازرون وجود دارد. در ایران به عنوان گل بریدنی در زمسان مورد استفاده قرار می گیرد. دارای گل های کوچک، خوشه ای و خوشبو است. نام علمی آن N. Tazetta است و در انگلیسی به نام Jonquil معروف است.

در طبقه بندی دیگری گل های نرگس به ۱۳ دسته تقسیم می شوند:

۱- Trumpet: گل ها تکی، تاج بزرگتر یا مساوی گلبرگ ها و شیپور مانند، ممکن است تمام گل زرد یا سفید باشد و یا اینکه گلپوش سفسید و تاج زرد و یا گلپوش سفید و تاج صورتی کم رنگ باشد.

۲-  Large-cupped: تاج تا  طول گلبرگ ها است. گلدهی آنها یک یا دو هفته پس از Trumpet است.

۳-  Small cupped: طول تاج کوچکتر از  طول گلپوش است.

۴- Double: گل ها پرپر است و یک یا چند گل روی هر ساقه گلدهنده تشکیل می شود.

۵- Triandrus: چند گل روی ساقه دارد. گل ها معلق و تاج آن دارای حاشیه صاف است و گلبرگ ها کمی برگشته اند.

۶- Cyclamineus: تاج آن شیپور مانند و گلبرگ های آن باریک است. و به شدت به عقب برگشته اند.

۷- Jonquilla:گل ها معطر، تاج گل کوتاه تر از گلبرگ ها و دارای ۲ یا تعداد بیشتری گل در هر ساقه است.

۸- Tazetta: تاج کوچک، گل معطر و جهت گل بریدینی استفاده می شود. چند گل روی هر ساقه داشته و از پاییز تا بهار گل می دهد. برخی ارقام نیمه مقاوم بوده و باید در گلخانه سرد کشت شوند.

۹- Poeticus: گل تکی و گاهی دو تایی و معطر، تاج فنجانی، گلپوش سفید و تاج آن در مرکز سفید یا زرد و لبه آن قرمز یا نارنجی، گلدهی در اواسط بهار است.

۱۰- Bulbocodiom: این گونه دارای گل های زرد و روشن با تاجی طویل است. گلبرگ های آن به طور معمول قابل توجه نیستند.

۱۱- Split-corona: تاج آنها تا عمق آن بریدگی دارد. حاشیه تاج به طرف عقب و به سمت گلبرگ ها خم شده است.

۱۲- دیگر رقم های نرگس که در گروه های مختلف نرگس قرار نمی گیرند.

۱۳- نرگس هایی که فقط از روی نام گیاه شناسی َآنها قابل تشخیص هستند. این گروه شامل تمام نرگس های وحشی و دورگه های وحشی آنها مانند N. pseudonarcissus و N. tazetta است.

گلدهی:نرگس در حالت عادی در روزهای آخر سال و آغاز بهار گل می دهد ولی می توان فصل گل را چند ماه پیش انداخت. اگر در پاییز کشت شود در بهار گل می دهد. با کاشت در گلدان و پیش رس کردن می توان در زمستان از گل ان استفاده کرد. در انواع Tazetta، گل آغازی پس از برداشت سوخ انجام می شود و اگر شرایط مطلوب باشد شکوفایی گل پیش از زمستان انجام شده و نیاز سرمایی آن اختیاری است.

سیکل زندگی نرگس

نیازها

گیاه نرگس به سرما مقاوم است و در مقایسه با زنبق، حساسیت کمتری به یخبندان دارد ولی نسبت به لاله و سنبل حساس تر است. خاک مناسب آن خاک لومی سرشار از مواد آلی است. خاک با PHکمی اسیدی را دوست دارد (7-6 = PH) ولی در زمین های زیاد اسیدی باید به خاک آهک  اضافه کرد. برخی گونه ها مانند N. tazetta و N. jonquilla خاک قلیایی را می پسندند. در محل آفتابگیر باید کشت شود.  سوخ آن به سرما مقاوم است و هر 3 تا 4 سال می توان سوخ را از خاک خارج کرده و سوخک ها را جدا کرد. خاکی که نرگس در آن کشت شده باید مرطوب باشد. ولی چنانچه آب فران دریافت کند، بیشتر برگ تولید کرده و به گل نمی رود. برای به گل رفتن بهتر است گیاه کمی خشکی ببیند.

پس از گلدهی، برای بزرگ شدن سوخ ها باید از کودی با نیتروژن کم و پتانسیم زیاد استفاده کرد. باغچه های نرگس را باید وجین کرد و این عمل در فصل پاییز و پیش از رشد برگ ها انجام می شود. در بهار نیز به نحوی که برگ های سبز نرگس صدمه ای نرسد می توان علف های هرز را وجین کرد.

N. pseudonarcissus و N. cyclamineus  برای تکمیل تمایز و نمو گل و نیز جوانه زنی سریع، نیاز به تیماز سرمایی دارند ولی N.tazetta نیاز ندارد. هر سه گونه نرگس برای گل آغازی وتمایزیابی، نیاز به دمای گرم دارند.

افزایش:انواع نرگس را با بذر و جداکردن سوخک ها زیاد می کنند. همچنین روش های فلس دوقلو (فلس جفتی) یا قاش برداری به کار گرفته شده است. برای بدست آوردن واریته های جدید با بذر افزایش می یابد.

سوخ ها را در باغچه یا گلدان می کارند. در اواخر تابستان و در پاییز پیش از اینکه نرگس شروع به برگ دادن کند و یا زمانی که برگ ها هنوز کوچک هستند، سوخ ها را از خاک در می آورند و سوخک ها را از سوخ اصلی جدا می کنند. سوخ های درشت را دوباره در عمق ۱۰ تا ۱۵ ساتنی متری می کارند ولی سوخک ها را انبار کرده و در بهار سال آینده می کارند و هر ساله نیز آنها را تقویت می کنند. این سوخک ها از سال سوم گل خواهند داد. نرگس هایی که در هوای آزاد و به صورت همیشگی کاشته می شوند هر دوسال یک مرتبه گل می دهند ولی اگر این سوخ ها را هر سال از زمین کنده وسوخک ها را جدا و زمین را تقویت کنند هر ساله گل خواهند داد. سوخ نرگس را می توان ۳ تا ۴ سال در زمین نگه داشت.

برای کاشت در گلدان، سوخ های درشت را در پاییز در گلدان های کوچک که حاوی خاک سبک هستند می کارند در این حالت نوک سوخ ها باید از خاک بیرون باشد. گلدان ها را چند روز در تاریکی یا سایه سنگین نگه داشته تا ریشه بدهد سپس آنها را در شاسی نیمه گرم یا گلخانه معتدل گذاشته و تا موقع گلدهی که اوایل زمستان است از آنها مراقبت می کنند. ممکن است سوخ های درشت نرگس را مانند سنبل در ظرف مملو از آب نیز کشت کرد و از آن گل خوبی بدست آورد که روش کار با آن مانند سنبل است.

در روش فلس دوقلو، سوخ هایی که در اندازه گلدهی هستند به صورت طولی به ۸ یا ۱۶ قسمت تقسیم می شوند به طوری که هر قسمت بخشی از صفحه پایه ای را داشته باشد. این قطعات دوباره به بخش هایی که یک جفت فلس دارند تقسیم می شود به طوری که هر کدام دارای بخشی از صفحه پایه ای باشد. این قطعات را در کمپوست، خاک اره، سبوس و مواد مشابه که بتواند رطوبت و هوا را در خود نگه دارند، قرار می دهند که در دمای ۲۰ پس از ۹۰ روز سوخک ها ظاهر می شوند. قاش برداری سیستم ساده شده ای از روش فلس دوقلو است و در این روش سوخ ها به چند قطعه تقسیم می شوند و هر قطعه (chip) دارای چندین فلس است. بقیه مراحل کار مشابه روسش فلس دوقلو است.

بذر گل نرگس

برداشت و نگهداری سوخ

پیاز نرگس

سوخ ها را در پاییز از خاک خارج کرده و پس از تمیز کردن و درجه بندی انبار می کنند. سوخ ها نباید آفتاب بخورند و باید آنها را در انبار خشک و تهویه دار نگهداری کرد. دمای انبار بسته به گونه، از ۱۷ تا ۳۰ درجه سانتی گراد متفاوت است. سوخ انواع   tazetta در دمای ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی گراد و سوخ انواع دیگر نرگس در دمای ۱۷ درجه سانتی گراد انبار می شود. اگر در انبار نگهداری سوخ، اتیلن وجود داشته باشد، باعث سقط جوانه گل یا گلدهی می شود. سوخ های نرگس را بر خلاف بقیه گیاهان سوخدار که براساس اندازه (وزن، قطر و یا محیط) طبقه بندی می شوند، براساس شکل آنها طبقه بندی می کنند.

             گرد (Round)                                                            چاکی (Split)

             یک دماغه (single-nose)                                         باریکه ای (Slab)

             دو دماغه (Double-nose)                                        قاشقی (Spoon)

سوخک هایی که از سوخ مادری جدا می شوند به نام Split، Spoonو یا Slabخوانده می شود. یک سال پس از کاشت، سوخک های گردی تشکیل می شود که آنها را یک دماغه می نامند. این سوخ ها دارای یک جوانه گل می باشند. در سال دوم، سوخک جدیدی در داخل فلس سوخ اولیه ظاهر می شود که آن را دو دماغه می نامند. در این حالت سوخ دارای دو جوانه گل می باشد. در سال سوم سوخک از سوخ اصلی جدا می گردد و سوخ اصلی را سوخ مادری می نامند.

انواع گرد، یک دماغه و دو دماغه از نظر تجاری اهمیت دارند. کمترین اندازه محیط سوخ نرگس جهت گلدهی ۱۲ سانتی متر است.

برداشت گل

گل نرگس در زمان کج شدن گردن آن، که به مرحله گردن غازی یا گرد مرغابی معروف است، باید برداشت شود. از مسایل گل بریده نرگس ، ترشح موکوس از دمگل است که برای گل های دیگر مانند ورد، میخک، فریزیا و لاله مضر است. بنابراین نباید گل های نرگس با این گل ها در یک ظرف قرار گیرند. اگر بخواهیم نرگس ها را در زمان گل آرایی همراه با سایر گل ها استفاده کنیم، بایستی ساقه آنها را به مدت ۲۴ ساعت در آب قرار دهیم و سپس بشوییم، با وجود این اگر ساقه ها دوباره قطع شوند باعث جریان دوباره موکوس می شود. گل نرگس را می تولن در دمای ۱-۰ درجه سانتی گراد به مدت ۱۰ روز و در دمای ۴-۳ درجه به مدت ۸ روز نگهداری کرد.

ناهنجاری های فیزیولوژیک

یکی از رایج ترین عوارض نرگس، بیماری دماغ گاوی است، که یک حالت تأخیری از سقط گل است و پس از مرحله گردن غازی رخ می دهد. علت آن افزایش دما به ۱۸ درجه سانتی گراد یا بالاتر در گلخانه است. در این حالت، گل در شرایط مطلوب نمی تواند باز شود.

گونه های مهم

۱- N. cyclamineus: تک گل، همانند سیکلامن سر گل ها به طرف پایین است. گل زرد و تاج آن لوله ای باریک است.

نرگس

۲-  N. incomparabilis: تک گل، گل ها درشت و کمپر یا پرپر، گلپوش سفید مایل به کرم و تاج زرد.

نرگس

۳-  Paper-white) N. papyraceus): گلبرگ ها و تاج آن هر دو سفید هستند. تاج گل دندانه دار است. مربوط به گروه ۱۳ است.

نرگس

۴-   N. poeticus: (نرگس شاعران) تک گل، گل ها کوچک و معطر، تاج آن کوتاه به فرم بشقاب با لبه چین خورده به رنگ زرد و حاشیه قرمز و گلپوش سفید خالص است.

نرگس

۵-   Daffodil) N. pesudonarcissus): تک گل، تاج زرد و گلپوش کرم رنگ است. در بهار گل می دهد. برگ ها به بقیه ساقه گلدهنده است.

نرگس

۶-   N. tazetta: (نرگس شیراز) ساقه گلدهنده به ۴ تا ۸ گل ختم می شود. گلپوش سفید و تاج زرد، تاج خیلی کوچک و کوتاه است. برخلاف دیگر گل های نرگس، جهت گلدهی نیاز به سرما دهی ندارد. در ایران به نام نرگس شیراز معروف است.

نرگس شیراز

۷-   N. triandrus: هر ساقه به ۱ تا ۶ گل ختم می شود که به طور معمول تاج و گلپوش کرم رنگ و گلپوش به سمت عقب برگشته است.

نرگس

۸-    :N. odorus(نرگس معطر): دورگه بین  N. pseudonarcissus و N. jonquilla است. گل ها کوچک، زرد طلایی و معطر است.

نرگس معطر