معرفی درخت زیتون

+۱۵

-۷

زیتون این گیاه از تیره زیتون بوده و بومی آسیای صغیر، سوریه و لبنان می‌باشد. برای اولین بار کشت و کار زیتون در اطراف دریای مدیترانه آغاز گردیده است و قدمت تاریخی آن به قبل از میلاد مسیح و به دوران زندگی حضرت نوح می‌رسد. ارقامی از زیتون که میوه‌های درشت دارند، وزن میوه 12-9 گرم و در ارقامی که از آنها روغن تهیه می‌شود، 30-25 درصد از وزن میوه را روغن تشکیل می‌دهد. برخی از ارقام زیتون برای تهیه روغن و برخی دیگر برای تازه‌خوری مناسب است. معمولاً از میوه‌های درشت‌تر برای تهیه کنسرو و تازه‌خوری و از میوه‌های ریز برای روغن‌گیری استفاده به عمل می‌آید. درخت زیتون مقاوم به شرایط خشک، نیمه مقاوم به شوری بوده و ریشه‌های عمیق دارد. شاخه‌های ساده که فقط حاوی جوانه‌های رویشی می‌باشند، رشد عمودی و شاخه‌های بارور آن با زاویه باز رشد می‌کنند و حالت خمیده به خود می‌گیرند. جوانه‌های بارور زیتون در جانب شاخه‌های یک‌ساله قرار می‌گیرند و زمان تمایز گل در پاییز و در ضمن نسبت به مناطق مختلف رشد، اواخر زمستان تا اوایل بهار می‌باشد. زمان گلدهی زیتون، اواسط بهار بوده و 3-2 هفته به طول می‌انجامد. برگ‌های زیتون به شکل بیضی و در هر گره دو به دو مقابل هم قرار می‌گیرند، و عمر برگ‌ها در روی درخت به 15-14 ماه می‌رسد. طرز قرار گرفتن برگ‌ها در طول شاخه به صورت متقابل در طول ساقه به طور متناوب می‌باشد. گل‌ها حاوی 4 کاسبرگ، 4 گلبرگ به رنگ زرد روشن، حاوی 2 پرچم و مادگی دو برچه‌ای می‌باشد. گاهی اوقات گل‌ها فاقد اندام مادگی بوده و علت آن احتمال دارد ناشی از تغذیه ناقص و عدم تعادل هورمونی باشد. گرده‌افشانی در زیتون توسط باد انجام می‌گیرد. درخت زیتون در 6-5 سالگی شروع به محصول‌دهی می‌کند. میوه زیتون از نوع میوه‌های هسته‌دار بشمار می‌آید. گل‌ها روی گل‌آذین خوشه‌ای ظاهر می‌شوند. ریزش گل در زیتون گاهی اوقات به 80 درصد می‌رسد که ناشی از عدم جوانه‌زدن دانه‌های گرده، عدم تشکیل دانه گرده، سقط جنین در مادگی و ناسازگاری می‌باشد. ریزش میوه‌ نیز در درختان زیتون معمول می‌باشد. در حدود 50 الی 55 درصد از ریزش میوه‌ها از عدم تلقیح کافی ناشی می‌گردد. کمبود مواد غذایی و بویژه ازت از علل دیگر ریزش می‌باشد. در ضمن کمبود رطوبت در خاک موجب ریزش 15-10 درصد از میوه‌ها می‌گردد. زیتون درخت سال‌آور بوده و ارقامی از زیتون که سال‌آوری شدید نشان می‌دهند، رقم‌های وحشی زیتون می‌باشند. کوددهی و هرس منظم، مبازه با آفات و امراض و عملیات زراعی منظم همچون تنک کردن میوه اضافی از سال‌آوری زیتون می‌کاهد. درخت زیتون طالب آب و هوای با زمستان ملایم و تابستان‌های گرم و فصل رشد طولانی می‌باشد. گرمای بیش از 40 درجه سانتی‌گراد به زیتون آسیب نمی‌رساند و در زمستان سرمای 7- درجه سانتی‌گراد را تحمل‌ می‌کند. جوانه‌های بارور زیتون نیاز به سرما دارند و در مناطقی که میانگین دما کمتر از 10 درجه سانتی‌گراد باشد، نیاز سرمایی زیتون برطرف می‌شود اما جوانه‌های رویشی آن نیاز سرمایی ندارند. زیتون به شرایط خشک نیز مقاوم است و در مناطقی که بارندگی آن بیشتر از 300 میلی‌متر در سال باشد، این گیاه به صورت دیم کاشته می‌شود اما باید فاصله کشت بیشتر باشد. بارندگی‌های اوایل پاییز از لحاظ تولید میوه برای زیتون اهمیت زیادی دارد. زیتون در هر نوع خاک قادر به رشد بوده اما در خاک‌های لومی‌شنی رشد مطلوبی دارد و خاک‌های عمیق برای این گیاه مناسب است و مقاوم به خاک‌های قلیایی می‌باشد. چنانکه ذکر گردید زیتون گیاه نیمه‌مقاوم به شوری خاک بوده و در حدود 3 گرم در لیتر نمک را تحمل می‌کند. برای ازدیاد زیتون می‌توان از خوابانیدن شاخه، پیوند‌زدن و تهیه قلمه استفاده نمود. برای پیوند زدن نیاز به نهال‌های بذری به عنوان پایه می‌باشد. برای این منظور نوک هسته‌های زیتون توسط جکش شکسته می‌شود تا آب و اکسیژن به راحتی داخل بذر شود. هسته‌ها در اواخر بهار در هوای آزاد کاشته می‌شوند و در شرایط گلخانه‌، بذرها جوانه می‌زنند و در بهار سال آتی نهال‌های بذری به خزانه انتقال داده می شوند. نهال‌های بذری در بهار سال سوم که به اندازه کافی رشد کرده باشند، پیوندک مورد نظر به روش لوله‌ای یا شکمی روی دانهال‌ها پیوند زده می‌شود. روش معمول ازدیاد زیتون از طریق قلمه‌های خشبی و یا نمیه‌خشبی می‌باشد. برای این منظور قلمه‌هایی به قطر 3-2 سانتی‌متر و طول 35-30 سانتی‌متر از شاخه‌های هرس شده زیتون تهیه و به طور مستقیم در محل اصلی کاشته می‌شوند. در روش دیگر قلمه‌های نیمه‌خشبی که از شاخه‌های یک‌ساله که حاوی 3-2 عدد برگ و طول آنها 15-10 سانتی‌متر باشد، تهیه نوده و قبل از کشت قسمت پایین قلمه‌ها داخل محلول هورمون IBA به غلظت 3500-3000 میلی‌گرم در لیتر به مدت چند ثانیه فرو برده شده و سپس در بسترهای گلخانه کاشته می شوند. در ریشه‌دار کردن قلمه‌های زیتون از سیستم مه ازدیادی استفاده می‌شود. برای این منظور لوله‌ای از بالای بستر کشت که فاصله آن در حدود یک متر می‌باشد در طول بستر عبور داده می‌شود. این لوله در فواصل معین (30-25 سانتی‌متر) حاوی آب پخش‌کن بوده و در صورت امکان از دستگاه مه‌پاش‌نوبتی که دارای برگ مصنوعی می‌باشد، استفاده به عمل می‌آید. برگ مصنوعی حاوی دو الکترود کربنی در یک مدار بوده و با تر و خشک شدن، جریان متناوب برق، آب را با فشار توسط پمپ به لوله مه‌پاش ارسال می‌کند. وجود مه در روی بستر کشت موجب افزایش رطوبت نسبی و کاهش اختلاف پتانسیل اسمزی برگ و محیط اطراف آن گردیده و در ضمن برگ‌های روی قلمه که مبع مواد تحریک‌کننده ریشه و اکسین می‌باشند، با طراوت و شاداب باقی می‌مانند. در روزهای گرم تابستان برای خنک کردن گلخانه از دستگاه پوشال و پنکه استفاده می‌شود. جذب رطوبت و اکسین موجب رشد سلول‌های پارانشیمی و کورتکس قلمه‌ها گردیده و در نتیجه سبب شکستن حلقه اسکلرانشیمی در قلمه‌های زیتون می‌گردد. دمای محیط گلخانه را در عرض روز به 27-21 درجه سانتی‌گراد و در عرض شب به 15 درجه سانتی‌گراد تنظیم می‌کنند. قلمه‌های برگدار زیتون در اوایل پاییز و یا اواخر زمستان تهیه می‌شوند. شکل جامی برای درختان زیتون مناسب بوده و بعد از شروع باروری برای حفظ شکل درخت و نفوذ نور کافی به داخل تاج درخت، برخی از شاخساره‌های اضافه هرس می‌شوند. در شرایط مناسب از یک هکتار زمین می‌توان در حدود 30 تن محصول برداشت نمود. از مناطق مهم پرورش زیتون در کشورمان می‌توان به مناطق شمالی از جمله رودبار و منجیل اشاره نمود.

آفات مهم زیتون :

گیاه زیتون نیز مانند سایر گیاهان، دارای آفات مختلف می باشد که می توان با رعایت اصول صحیح کاشت و داشت، از طغیان و خسارات آنها تا حد زیاد، جلوگیری نمود. خوشبختانه بسیاری از این آفات در ایران وجود ندارند و یا هنوز وارد کشور نشده اند. مهمترین آفات زیتون عبارتند از: شپشک سیاه زیتون، پسیل یا عسلک زیتون، مگس زیتون، پروانه زیتون، سپردارد بنفش زیتون، سوسک چوبخوار زیتون، سوسک، کرم سفید ریشه، تریپسها، پروانه کله مرده،

شپشک سیاه زیتون :

Saissetia Olea Bernard

یکی از مهمترین و زیانآورترین آفات زیتون است. حشره ماده در زیر سپر سیاه رنگی که در روی آن برجستگی مانند وجود دارد، زندگی می کند. هر حشره ماده بین ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ تخم میریزد که پس از ۱۵ تا ۳۰ روز، لاروها از آن خارج شده و به شاخه های جوان حمله ور می شوند. برای مبارزه با این آفات از دو روش مبارزه بیولوژیکی و شیمیایی استفاده می کنند. برای مبارزه شیمیایی از ۲ نوبت سمپاشی با سموم فسفره در ماه های اسفند و شهریور ماه استفاده می شود. اخیراً بهترین زمان سمپاشی را خرداد ماه توصیه می کنند. بهترین روش مبارزه که در حال حاضر توجه بیشتر کارشناسان را به خود جلب کرده است، استفاده از دشمنان طبیعی این آفت می باشد. در این زمینه می توان زنبور آفت زیتون Phigalio Mediterraneus Ferr و به خصوص کفشدوزک 7 نقطه، را نام برد.

 پسیل یا عسلک زیتون :

Euphyllura Olivina Casta

عسلک زیتون

حشرهای نارنجی رنگ است که زمستان را در روی درخت گذرانده و اوایل بهار شروع به تخمگذاری می کند. تخمها پس از گذراندن ۱۲ تا ۱۴ روز تفریح شده و در اطراف خود تارهای سفید مومی پنبه مانندی ترشح میکنند تا آنها را از خطرات و عوامل سوء خارج، محفوظ نگاه دارند. لاروها در این هنگام از قسمتهای لطیف شاخه ها تغذیه کرده و باعث خشک شدن، ریزش گلها و نهایتاً کاهش محصول می شوند. پسیل زیتون در طبیعت دارای دشمنان فراوانی می باشد. در ایران دو گونه بالتوری Chrysopa Vulgaris و Chrysopa SP حشره شکاری پسیل و یک گونه زنبور که لارو آن انگل درونی شفیره پسیل است در رودبار و طارم و یک گونه زنبور انگل که به «پسیلوناگوس» نزدیک می باشد در شیراز و فسا به دست آمده است. برای مبارزه شیمیایی، از سموم فسفره در فروردین ماه پیش از باز شدن غنچه های گل استفاده می شود.

 سپردار بنفش زیتون :

Parlatoria Oleae Clover

سپردار زیتون

این حشره در اکثر نقاط ایران وجود دارد و به درختان تیره گلسرخیان (Rosaceae) و تیره زیتون (Oleaceae) خسارت وارد می نماید. این حشره از تمام قسمتهای درخت زیتون مانند برگ، شاخه، تنه و میوه تغذیه کرده و به آن صدمه میزند. خسارت این حشره را می توان به صورت لکه های ارغوانی رنگ بر روی برگ و میوه مشاهده کرد.مبارزه با این آفت به دو صورت شیمیایی و بیولوژیکی صورت می گیرد. زمانی مي توان برای از بین بردن این آفت نیاز به سمپاشی باشدف می توان از محلول دیازینون 60% به مقدار 100 سانتیمتر مکعب + امولسیون روغن تابستانی به مقدار 5/0 تا 1 لیتر و آب به مقدار 100 لیتر، در بهار و اوایل تابستان استفاده نمود. صرفنظر از کفشدوزک 7 نقطه، زنبوری به نام Aphytis maculicoronis Masi و زنبور دیگری به نام Aphytis Proclina Walker ، دشمنان طبیعی این آفت می باشند که می توانند حتی تا 95% از جمعیت آنها را از بین ببرند.

کرم سفید ریشه :

Phoyphylla Olivierg

کرم سفید ریشه

دوران زندگی این حشره سه سال است که در قسمت زیادی از آن به صورت لارو و کرم سفید رنگ، در زیر زمین و روی ریشه درختان زندگی و از آن تغذیه کرده، باعث بروز خسارت می شود. با زدن شخم عمیق و زیر و رو کردن خاک، بسیاری از این کرم ها در روی زمین ظاهر شده و طعمه پرندگان می شوند. برای مبارزه شیمیایی می توان مقدار ۸ کیلو لیندن را با آب مخلوط کرده و یک هکتار را سمپاشی نمود.

مگس زیتون :

Olive Fly

Dacus Oleae

مگس کوچکی به طول ۳ تا ۴ میلیمتر که شاید مهمترین آفت زیتون است. لارو این مگس به داخل میوه رسوخ پیدا کرده و باعث از بین رفتن کیفیت و ارزش میوه می شود. این مسئله به خصوص در مورد زیتون های کنسروی، صادق می باشد. این حشره به درجه حرارت زیاد حساس بوده و در دمای ۳۴ درجه فعالیت آن به مقدار زیادی کاهش می یابد.