معرفی تمشک

+۲۶

-۴

    این گیاه از تیره گلسرخیان، جنس رابوس بوده و سگونه مهم آن شامل تمشک قرمز، تمشک سیاه و توت سیاه می‌باشد. در نیم‌کره شمالی 400 گونه تمشک وجود دارد. بوته‌های این گیاه دارای شاخه‌های بالا رونده و خاردار بوده و به سهولت به تکیه‌گاه مجاور خود قلاب می‌شوند. پایین برگ‌ها کرکدار بوده، 7-3 برگچه بزرگ بیضی شکل و نوک‌تیز با اطراف مضرس و به طور متناوب روی شاخه قرار می‌گیرند. رگبرگ‌های ارقام قرمز حاوی خار و ارقام سیاه بدون خار می‌باشند. گل‌های تمشک حاوی 5 کاسبرگ، 5 گلبرگ سفید تا صورتی، پرچم زیاد و مادگی دارای برچه‌های متعدد بوده روی یک نهنج محدب قرار می‌گیرند. گل‌آذین خوشه‌ای و یا گل‌های منفرد آن در خرداد تا تیر‌ ماه ظاهر می‌شوند. میوه تمشک از نوع مجتمع بوده و هر برچه بعد از گرده‌افشانی و لقاح میوه‌های کوچک بنام شفتک حاصل می‌کنند.

    برخی از گونه‌های تمشک، خزان‌پذیر و برخی دیگر دایم سبز هستند. به نظر می‌رسد که توت سیاه و یا توت کوهی نیز متعلق به جنس تمشک باشد. تمشک در جنگل‌ها و بیشه‌ها به طور طبیعی رشد می‌کند. پراکنش طبیعی آن، مناطق آمریکای شمالی و اروپا می‌باشد. در ایران مناطق گرگان، مازندران، ارتفاعات استان گیلان، آذربایجان، خراسان و لرستان ناحیه‌های رشد این گیاه می‌باشد. تمشک به دلیل نیاز سرمایی طولانی و فصل کوتاه برای رسیدن میوه در مناطق میوه‌خیز شمال کشت می‌شود. مقاومت تمشک قرمز به سرما به اندازه سیب و گلابی اما میزان مقاومت تمشک سیاه تا حدودی کمتر می‌باشد. تابستان‌های گرم مناطق جنوبی برای رشد این گیاه مناسب نمی باشد.

    تمشک در انواع خاک که رطوبت کافی داشته باشند، رشد می‌کند اما خاک‌های لومی‌شنی را ترجیح می‌دهد. خاک تحتانی نیز اهمیت دارد و عدم وجود لایه سفت خاک و زهکشی مناسب از موارد ضروری می‌باشد. تمشک سیاه و ارغوانی را می‌توان توسط خوابانیدن انتهایی ازدیاد داد. این عمل در اوایل پاییز انجام می‌گیرد. در ضمن از ارقام فوق‌الذکر می‌توان قلمه خشبی تهیه کرد. تمشک قرمز را می‌توان توسط پاجوش‌های ریشه و در ضمن قلمه‌های ریشه تکثیر نمود. در رقم تمشک قرمز، تهیه قلمه معمول نبوده و اکثراً از پاجوش استفاده می‌شود. تمشک‌های بدون خار حالت شیمر یافته از نوع فراپوش تمشک‌های خاردار می‌باشند که در قسمت اپیدرم این نوع ارقام تغییر حاصل می‌شود و اگر از تمشک‌های بدون خار، قلمه ریشه تهیه شود و یا بر آنها کشت شود، گیاهان به وجود آمده دوباره خاردار خواهند شد. زیرا پدیده شیمر یا بافت ناهمسانی در داخل بافت و یا بذر اتفاق نمی‌افتد. روش کشت نهال‌های تمشک به صورت کپه‌ای، پرچین و یا داربستی می‌باشد. در روش کپه‌ای، اطراف گیاه توسط خاک پوشش داده شده و کپه درست می‌کنند. در این روش چهار طرف کپه خالی گذاشته می‌شود و وسط ردیف‌های کشت را می‌توان شخم زد. در سیستم داربستی، یک یا دو ردیف سیم در طول ردیف‌ها کشیده می‌شود. ارتفاع سیم اول از زمین 50 سانتی‌متر و ارتفاع سیم دوم 150-100 سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود و نوک شاخه‌های هر بئته به سیم‌ها بسته می‌شود. سیستم پرچین برای ارقام قرمز تمشک که پاجوش زیاد تولید می‌کنند مناسب است. تأمین رطوبت کافی برای پرورش تمشک اهمیت زیادی دارد و برای حفظ رطوبت خاک از مالچ کلش استفاده می شود.

    اکثر ارقام تمشک در جانب شاخه‌های یک‌ساله محصول می‌دهند. شاخه‌های جدید همه ساله از نزدیک طوقه و از ریشه‌ها حاصل می شوند. شاخه‌های تشکیل شده در سال دوم بارور می‌گردند. برای رشد بهتر بوته‌ها و افزایش محصول، هرس منظم سالانه در بوته‌های تمشک انجام می‌گیرد. برای این منظور 6-5 شاخه جوان را نگهداری نموده، بقیه شاخه‌ها را هرس می‌کنند.

    نوک شاخه‌های باقی‌مانده در تمشک قرمز هرس نمی‌شود، زیرا اکثر جوانه‌های بارور در قسمت بالای شاخه تشکیل می‌شود اما در ارقام سیاه به علت بارور بودن جوانه‌های پایین شاخه، می‌توان نوک شاخه‌های باقی‌مانده را هرس نمود. ارقام قرمز تمشک پاجوش بیشتر حاصل می‌کنند و چنانکه ذکر گردید روش هدایت و تربیت بوته به صورت پرچین مناسب می‌باشد. میوه‌های تمشک معمولاً در تیر تا مرداد ماه می‌رسند و قابل برداشت می‌باشند. شاخص برداشت برای میوه تمشک، آسان جدا شدن میوه از شاخه، تشکیل رنگ خاص رقم مورد نظر و خرد نشدن میوه است. عمر اقتصادی بوته‌های تمشک در حدود 30-25 سال می‌باشد.