معرفی گلایول

+۳۳

-۷

اغلب گونه های گلایول بومی آفریقا و تعداد کمی بومی نواحی مدیترانه ای و اروپا هستند. این جنس در ایران ۵ گونه گیاه علفی چندساله خود روی دارد. گونه G. persicus انحصاری ایران است و گونه های  G. halophilus ،G. atroviolaceus و G. kotschyanus، علاوه بر ایران در آناتولی، عراق، قفقاز و ترکمنستان می رویند. گیاهی است علفی که از جوانه های جانبی و فرعی در روی پداژه حاصل می شود. تعداد برگ ها ۱ تا ۱۲ عدد است که در قاعده همدیگر را می پوشانند. گل آذین سنبله ای است و از انتهای ساقه گلدهنده حاصل می شود. به جز رنگ آبی واقعی و سبز، سایر رنگ های آن وجود دارد. اندازه گلچه ها از حد مینیاتور با  قطر حدود 2 سانتی متر، که به فاصله زیاد روی ساقه های نازک منفرد یا دارای چند انشعاب قرار دارند، تا انواع درشت با ساقه به طول 2 متر و گلچه های با قطر 18 سانتی متر یا بیشتر که در دو ردیف قرار گرفته اند وجود دارد. هر گلچه، 6 گلبرگ نما دارد که دو تا در بالا، دوتا در وسط به نام بال و دوتا در پایین به نام آویزیا لب قرار دارند. هر گلچه به وسیله دو غلاف سبز پوشیده شده است. این گل جزو گل های سوخوار ماندنی محسوب می شود.

گونه انحصاری ایران

گونه ی atroviolaceus

گونه ی halophilus

گونه ی kotschyanus

پداژه با ۴ تا ۶ فلس خشک یا پوسته که بخش پایینی برگ های فصل رشد قبل است، پوشیده شده است. این لایه ها به آسانی از پداژه جدا می شوند. محلی که برگ به پداژه متصل است گره نام دارد. در هر گره یک یا دو جوانه وجود دارد. وقتی گیاه به مرحله حدود چهار برگی می رسد، ریشه های منقبض شونده جدید از قاعده ساقه در حال رشد که محل شروع تشکیل پداژه جدید است، خارج می شود. این ریشه های جدید آب ذخیره کرده و گیاه را صاف نگه می دارد. در قاعده پداژه یا پداژه های جدید، دستک هایی تشکیل می شوند که انتهای انها متورم شده و پداژک ها حاصل می شود.

پداژه های گلایول

پس از کاشت پداژه و رشد جوانه انتهایی،  ممکن است یکی یا دوتا از جوانه های جانبی رشد کنند و تولید ساقه گلدهنده و در نتیجه پداژه های دیگری نمایند. گاهی برای جلوگیری از رشد جوانه های جانبی، آنها را به وسیله چاقو حذف می کنند تا جوانه انتهایی رشد کرده گل خوبی تولید کند. با به وجود آمدن پداژه جدید در بالای پداژه قدیمی ( مادری)، پداژه قدیمی از بین می رود و پداژه جدید (پداژه دختری) کاملاً مشخص و نمایان می شود. گاهی در کنار پداژه دختری، پداژک هایی نیز تشکیل می شود که با یک دستک کوتاه به پداژه دختری متصل هستند. پوشش پداژه ها سختتر از پداژه است.

از عوامل مؤثر در تولید پداژه می توان به رقم، تراکم کاشت، اندازه پداژه، شرایط آب و هوایی و زمان برداشت گل و نیز پداژه اشاره کرد. روزهای کوتاه می تواند تشکیل پداژه را افزایش دهد. جهت تولید پداژه باید فواصل کاشت بیشتر از ۷۰ سانتی متر باشد و از پداژه های بزرگتر از ۴ سانتی متر استفاده کرد.

رقم های گلایول را با شماره های سه رقمی مشخص می کنند. اولین شماره تعیین کننده اندازه گلچه (براساس قطر پایین ترین گلچه)، دومین شماره نشان دهنده رنگ اصلی و سومین شماره رنگ داخل گلچه را تعیین می کند.

گلدهی:گلایول از اوایل خرداد ( ارقام زودرس) تا اواخر پاییز (ارقام دیررس) گل می دهد. در ایران با توجه به تنوع اب و هوایی مناطق مختلف، امکان تولید گل بریده گلایول در سراسر سال وجود دارد. به عنوان مثال در محلات، از ابتدای بهار، سه بار با فاصله ۵/۲ ماه کشت می شود و محصول آن در اواخر بهار تا اواسط پاییز به بازار عرضه می شود. در مناطق گرمسیری مثل دزفول در ۹ ماه از سال می توان در فضای آزاد گل آن را تولید کرد. تمایز گل ۳ تا ۸ هفته پس از کاشت میسر است که به دمای خاک، اندازه پداژه و میزان توسعه جوانه یا بخش مریستمی بستگی دارد. در مرحله ۶ یا ۷ برگی تمایز گل به طور معمول تمام شده است. از تاریخ کاشت سوخ تا گلدهی در ارقام زودرس ۶۰ تا ۷۵ روز و در ارقام دیررس ۱۱۰ تا ۱۲۰ روز طول می کشد.گلدهی گلایول تابع ۶ عامل است که عبارتند از:

۱-   رقم (زودرس یا دیررس)

۲-   اندازه پداژه

۳-   شرایط انبار داری پداژه

 4- عمق کاشت

۵- تاریخ کاشت

۶- شرایط فصلی

      کاشت

فاصله کاشت گلایول به زمان کاشت، رقم، کیفیت مورد نظر و اندازه پداژه بستگی دارد. تراکم گیاه در اندازه های مختلف پداژه به صورت زیر است:

                                                    ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

                                              اندازه پداژه (سانتی متر)                                    تعداد پداژه در متر مربع

                                                 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

                                                                8-6                                                        30-25

                                                              10-8                                                       25-20

                                                              12-10                                                      25-20

                                                              14-12                                                       20-15

                                                                14                                                         20-15

                                                 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

فاصله کاشت ۲۰-۳۰ سانتی متر اغلب استفاده می شود. عمق کاشت نیز نسبت به اندازه پداژه و فصل کاشت متفاوت است. پداژه های متوسط (قطر ۸/۳ –5/2 سانتی متر) در عمق 10-7 و پداژه های درشت (قطر بیش از 8/3 سانتی متر) در عمق 15-10 سانتی متر کشت می شوند.

کاشت گلایول در آب

نیاز ها

احتیاج به آفتاب کامل، خاک مرطوب و زه کشی خوب دارد. البته به رطوبت بیش از حد حساس است. از طرف دیگر خشکی باعث کوتاه ماندن و کج شدن ساقه گلدهنده می شود. تنش خشکی در مرحله دو برگی، باعث کاهش شدید تعداد گلچه ها می شود. PH  مناسب آن 7-6 (کمی اسیدی) است. مناسب ترین دما برای رشدو نمو گلایول، بستگی به رقم آن دارد. در نواحی سردسیر به خوبی رشد و نمو می کند. دمای پایه برای آن 5 درجه بوده و 1100 درجه روز برای گلدهی نیاز دارد. بیشترین رشد را در دمای  25-18 درجه دارد و در دمای زیر 8-7 درجه و یا بالای 30 درجه رشد متوقف می شود.

نور کم باعث عقیمی شده و هرچه نور کمتری دریافت کند طول خوشه گل کمتر خواهد شد. روزهای کوتاه، نور کم و دمای پایین شبانه باعث کاهش تعداد جوانه های گل شده و حتی آن را به صفر می رساند. روز بلند باعث تأخیر گلدهی می شود اما کیفیت گل را افزایش می دهد. طول روز ۱۴-۱۲ ساعت باعث افزایش تعداد گلچه، طول خوشه و درصد گلدهی می شود. در مرحله ۳-۲ برگی تا مرحله ۷-۶ برگی، شرایط رشد می تواند برمتمایز گل و تعداد آن اثر داشته باشد که در برخی منابع حساس ترین مرحله را مرحله ۲ برگی گفته اند که همزمان با آغازش جوانه گل است.

عدم تعادل نور و دما باعث ضعیف شدن گیاه و کوتاه ماندن ساقه گلدهنده می شود. دمای خیلی بالا در برخی از رقم ها باعث ایجاد تاول های خشکی و چوبی شدن ساقه می شود.

زمین گلایول نباید به طور کامل خشک شود . از طرفی نباید آب پای بوته جمع شود. پس از برداشت گل، آبیاری باید تا زرد شدن برگ ها ادامه یابد تا رشد پداژه ها کامل شود. ممکن است شاخه های گلایول نیاز به قیم داشته باشند، چون سنگینی ساقه گلدهنده به ویژه اگر زمین شنی باشد با کوچکترین وزش باد  باعث خروج گیاه از داخل خاک می شود. در برنامه کوددهی، کود دامی باید پیش از کاشت در پاییز داده شود، چون مصرف کود دامی در زمان کاشت به علت بالا بودن میزان نیتروژن باعث افزایش رشد رویشی و کاهش گلدهی می شود. کود شیمیایی در سه مرحله داده می شود، 1- پیش از کاشت 2- در مرحله 2 تا 3 برگی 3- در زمان شروع گلدهی. باید دقت کرد که کود شیمیایی با پداژه در تماس نباشد. کمبود عناصر باعث ایجاد ناهنجاری هایی در گیاه می شود که

گاهی نوک برگ ها و غلاف آنها قهوه ای می شودکه ناشی از مسمومیت با فلوراید است. منبع فلوراید می تواند آب آبیاری، آلودگی هوا و کود سوپر فسفات باشد. بنابراین، از سوپر فسفات نباید برای تأمین فسفات استفاده کرد. گاهی نیز در خسارت به سیستم ریشه ای در اثر بیماری ها، نماتد و اشباع بودن خاک این علامت ظاهر می شود.

افزایش

گلایول به طور معمول از طریق پداژه افزایش می یابد. مدت دوام پداژه تنها یک سال است ولی پداژه اصلی ( مادری) در آخر فصل در بالای خود پداژه دختری و پداژک دختری چند  پداژک در کنار خود تشکیل می دهد که می توانند جهت افزایش استفاده شوند. تشکیل پداژه دختری روی پداژه مادری را در اصطلاح نوچه دادن گویند. پداژک های گلدهنده طبق جدول 3-7 درجه بندی می شوند.

شکل ظاهری پداژه نیز از نکاتی است که باید به آن توجه کرد. به طور معمول پداژه هایی که مخروطی شکل بوده و بالای آن برجسته است بهتر از پداژه هایی هستند که پهن و بالای آنها حفره ای است.

زمان کاشت از فروردین تا خرداد می باشد. در مناطق جنوبی کشور به شرط وجود شرایط محیطی مناسب از لحاظ آب، خاک و دما، در زمستان کشت آن امکان پذیر است. در مناطق سرد در تابستان می توان آن را کشت کرد.

تاریخ کاشت پداژه به نحوی تنظیم می شود که محصول به تدریج به دست آید. بدین ترتیب که در بهار هر 20 روز یکبار کشت می شود. بهتر است در زمان کاشت، پوست خارجی پداژه جدا شود تا پداژه های سالم و معیوب مشخص شوند. در آمریکا گاهی هر پداژه را دو قسمت کرده و هر یک را جدا می کارند که هر یک قادر به تولید گیاه مستقلی است. در این روش، هر قطعه باید دارای یک جوانه و بخشی از ناحیه ریشه بوده و پیش از کاشت با قارچ کش، تیمار شود.

عمق کاشت پداژه بستگی به نوع خاک و اندازه پداژه دارد. هر چه خاک سنگینتر و هر چه پداژه کوچکتر باشد باید سطحی تر کاشته شود. پداژه ها روی ردیف هایی به فاصله 50-30 سانتی متر، با فاصله 20-15 سانتی متر کشت می شود. روی خطوط کشت حفره هایی ایجاد کرده و در ته حفره فقط ماسه و شن ریخته و روی پداژه را با خاکی که با کود دامی پوسیده مخلوط شده باشد می پوشانند و سپس آبیاری می شوند. برای افزایش، می توان از پداژک ها نیز استفاده کرد.

پداژک ها بعد از ظهور سرآغازه ریشه به صورت برجستگی های تاول مانند در بخش پایینی آنها،به یک دوره خفتگی کوتاه (۴-۳ ماه) وارد می شوند. برای جلوگیری از بیماری و آلودگی، پداژک ها با محلول کاپتان ۲ درصد، فروبری در آب گرم (۵۵-۵۰ در جه سانتی گراد) به مدت ۳۰ دقیقه و سپس قرار دادن در آب جاری سرد، گند زدایی می شوند. پداژک های تیمار شده را در هوای خشک کرده و قبل از کاشت، در دمای ۴-۲ در جه سانتی گراد نگه داری می شوند تا خواب آنها شکسته شود. پداژک ها را بصورت خطی و یا دستپاش می توان کشت کرد. پداژک ها در زمین با فاصله (۳ تا ۵ سانتی متر)  در ردیف هایی به فاصله 15 تا 20 سانتی متر و عمق 5/2 تا 5/3 سانتی متر کشت می شوند. پداژک ها 3-2 سال پس از کشت به اندازه گلدهی می رسند. در هر سال، پداژک کاشته شده از بین رفته و به جای آن پداژک درشت تری تولید می شود. در صورتی که پداژه ها از نظر اندازه نامناسب بودند و به گل رفتند بلافاصله گل آنها قطع شود تا مواد غذایی بتواند ذخیره شود و پداژه حاصل بتواند در سال بعد گلی با کیفیت مطلوب تولید کند.

گلایول با بذر قابل افزایش است که فقط برای به نژادی به کار می رود. در سال اول کاشت، پداژک کوچکی تولید می شود که پس از ۳-۲ سال می تواند به اندازه گلدهی برسد.

کاشت گلایول

تولید پداژه گلایول

برای تولید پداژه از پداژک ها استفاده می شود. این پداژک ها را به طور معمول در سه اندازه درجه بندی می کنند:

اکثر تولیدکنندگان تجاری گلایول، فقط از پداژک های درشت برای تولید انبوه استفاده می کنند. پداژک ها دارای خفتگی بوده و پیش از کاشت باید سرما دریافت کنند. برای اینکه پداژک ها یکنواخت جوانه بزنند، بهتر است دو روز پیش از کاشت آنها را در آب خیس کرد.

عوامل زیادی در تولید پداژه مؤثرترند که مهمترین آنها به شرح زیر است:

۱-   رقم: برخی رقم ها رشد خوب دارند و برخی ضعیف هستند.

۲-   سال رشد: به علت اختلاف آب و هوایی که مهمترین آنها دماو میزان دسترسی به آب است، از سالی به سال دیگر تولید پداژه متفاوت است.

۳-   تراکم کاشت: هر چه تراکم کاشت کمتر باشد به علت کاهش اثر رقابت پداژه های بزرگتری حاصل می شود.

۴-   مواد مادری: کاشت پداژه های درشت تر باعث عملکرد بالاتر می شود.

۵-   برداشت گل: برداشت زودتر گل باعث تسریع در شروع رشد پداژه ها می شود، ولی اثر کمی بر سرعت رشد دارد. عدم تمایز گل یا برداشت گل بلافاصله پس از ظهور آن، باعث افزایش قابل توجهی در تولید پداژک می شود.

۶-   تاریخ برداشت پداژه: رشد پداژه های جدید تا آخر فصل ادامه دارد. بنابراین هر چه دیرتر برداشت صورت گیرد عملکرد بیشتر است.

۷-   عمق کاشت: هر چه عمق کاشت کمتر باشد تعداد پداژک تولیدی بیشتر است.

۸-   بافت خاک: هر چه خاک سبکتر باشد تعداد پداژک تولیدی بیشتر است.

۹-   طول روز: روزهای کوتاه تشکیل پداژه را افزایش می دهد.

برداشت و نگهداری پداژه :

برداشت پداژه

به طور معمول ۶ هفته پس از چیدن گل و پیش از آنکه برگ ها به طور کامل زرد شوند، پداژه ها را از خاک بیرون می آورند. پیش از آغاز یخبندان این کار باید انجام شود. از ۴-۳ سانتی متر بالاتر از ناحیه یقه، اندام هوایی قطع می شود. یک آبیاری سبک درست قبل از برداشت خاک را سست کرده و خارج کردن پداژه و پداژک ها را از خاک آسان می کند. بعد از برداشت باید بخش باقیمانده پداژه مادری متصل به پایین پداژه های جدید حذف شود. پس از آن خشک کردن پداژه ها الزامی است، چون از یک طرف پوسته خارجی آنها خشک می شود و از طرف دیگر زخم های روی آنها التیام می یابد.

پداژه ها پس از برداشت به وسیله فشار هوا ( ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتی گراد) خشک و تمیز می شوند. سپس به مدت ۲ تا ۳ هفته در دمای ۱۵ تا درجه ۲۳خشک شده و درجه بندی می شوند. پس از درجه بندی پداژه ها، برای برطرف شدن خواب آنها را در طول زمستان در محل سرپوشیده در دمای کمتر از  9 درجه نگهداری می کنند.

پداژک هایی را که قرار است برای تولید پداژه های گل دهنده در فصل بعد کاشته شوند، پس از خروج از خاک و پیش از گندزدایی به مدت ۸ هفته در دمای ۲۴ تا ۳۲ درجه نگهداری می کنند. برای نرم شدن پوسته آنها را در آب ۳۲ درجه  نگهداری می کنند. سپس کیسه های حاوی پداژه را از آب گرم خارج کرده و برای خنک شدن در معرض جریان آب خنک قرار می دهند. پس از آن پداژک ها خشک و گندزدایی می شوند و تا زمان کاشت، آنها را روی طبق های گندزدایی شده در دمای 4-2 درجه نگهداری می کنند. خفتگی پداژک های درشت، به طور معمول در عرض 4 ماه در این دما شکسته می شود. پداژه ها نباید روی هم ریخته شوند و به طور معمول آنها را روی قفسه هایی از جنس تور سیمی قرار می دهند.

برداشت و نگهداری گل

گل های گلایل را باید زمانی که اولین گلچه های آن از پاین شروع به باز شدن می کنند، قطع نمود. به طور دقیق تر، برای بازار های دور دست وقتی گلچه های پایینی، تغییر رنگ نشان دادند و برای بازارهای محلی پس از باز شدن ۲ تا ۳ گلچه پایینی باید ساقه گلدهنده قطع شود. پس از قطع، باید ۲ تا ۳ برگ روی گیاه برای فتوسنتز و نیز تولید پداژه ها جدید باقی بماند. شاخه بریده گلایول را باید همانند گل میمون، جهت جلوگیری از هر گونه خمیدگی در اثر زمین گرایی منفی، به حالت عمودی حمل کرد. حذف تعداد کمی از جوانه های انتهایی به باز شدن گلچه ها و نیز کاهش خم شدن سنبله کمک می کند.

دمای مناسب جهت انبار این گلها حداقل ۴ درجه است گل های بسیاری از رقم ها، اگر در دمای پایینتر نگهداری شوند، بعداً باز نمی شوند. گل ها در دمای معمولی (۲۳-۲۱ درجه) و با نور کم (و نه نور مستقیم آفتاب) باز می شوند. پس از باز شدن گل ها تا مصرف نهایی، آنها را باید در دمای ۶-۴ درجه نگهداری کرد. عمر آنها درون آب ۱۰- ۵ روز است.

گل ها پس از برداشت در محلول های نگهدانده گل قرار می گیرند که شامل دو ترکیب اصلی قند و یک میکروب کش است. قند مورد استفاده اغلب سوکروز است. میکروب کش هایی که برای گلایول بکار می رود شامل ۸- هیدروکسی کوئینولین سیترات (۸- HQC)، فیزان –20 سولفات آلومینیوم، هیپو کلریت سدیم و محلول سفید کننده است. ترکیب نگهدارنده ها بستگی به روش تیمار دارد. نگهدارنده ها می توانند بصورت محلول های پالسینگ، محلول های نگهداری و محلول های باز کننده جوانه استفاده شود.

گلایل