ساخت انواع بونسای

+۶۳۹

-۳۵

سلام عرض میکنم خدمت همه دوستان عزیز.مقاله ی بونسای پیش رو یک خلاصه از علم و هنر ساخت بونسای هستش که مطمئنا نمیشه این هنر زیبا رو در یه مقاله جا کرد. علم خیلی پیچیده ای هستش باید به اصول اولیه باغبانی آشنایی داشت و کمی صبر و حوصله هم باید چاشنی کار باشه.در طبیعت بیان ژن‌ها در یک شرایط محیطی خاص، فتوتیپ خاصی را در موجودات زنده باعث می‌شود. پس از بیان کامل پتانسیل ژنتیکی، برای ایجاد فتوتیپ، فراهم کردن شرایط محیطی بهینه لازم است. به عبارت دیگر با تغییر محیطی که موجود در آن نمو می‌یابد می‌توان فتوتیپ را تا حدودی تغییر داد. در فضای سبز تمایل بر این است که گیاهان سریع مستقر شده و با رشد زیاد خود در کوتاه مدت به اندازه نهایی برسند اما زمانی که گیاهان درون خانه پرورش داده می‌شوند، مطلوب است که تغذیه گیاهان به گونه‌ای باشد که تا حد امکان رشد و نمو کندی داشته باشند. یک نمونه رایج در استفاده از این جنبه گیاهان کند رشد، در هنر ژاپنی‌ها وجود دارد که بنسای نامیده می‌شود.

بنسای از دو کلمه Bon به معنی سینی و Sai به معنی درخت مشتق شده است و بنسای عبارت از هنر پرورش و تربیت گیاهان(درختان، درختچه‌ها و پیچ‌ها) به صورت مینیاتور به گونه‌ای است که شکل طبیعی خود را در این اندازه حفظ نماید. در حقیقت بنسای یک روش پرورش گیاهان پاکوتاه است. پاکوتاهی با هرس و پرورش گیاهان در ظرف‌های کم‌عمق حاصل می‌شود.

اصول پرورش بنسای

برای موفقیت در تولید گیاه بنسای، چهار اصل کلی شامل انتخاب گیاه، طراحی، هرس و تربیت و نیز مدیریت باید درک و در نظر گرفته شود.

1. انتخاب گیاه

مخروطیان

مخروطیان گیاهانی مقاوم و متحمل به هرس و دیگر دست‌کاری‌های رایج برای ایجاد بنسای هستند و یک فرد تازه کار بهتر است از این گیاهان برای ایجاد بونسای استفاده کند. مخروطیان در طی مدت کوتاهی(به طور معمول چند سال) آماده می‌شوند. ویژگی مطلوب دیگر آن‌ها این است که اغلب همیشه‌ سبز بوده و بنابراین در تمام طول سال جذاب هستند. برخی انواع مخروطیان که برای ایجاد بونسای هستند در جدول آمده است.

بونسای کاج

درختان خزان‌دار

گیاهان خزان‌دار برگ‌های خود را در فصل پاییز پس از نمایش رنگ پاییزه برگساره، از دست می‌دهند. در طول دوره خفتگی، زمانی که تمام برگ‌ها ریختند، فرصت خوبی برای هرس و شکل‌دهی دوباره آن‌ها فراهم می‌شود و رشد قوی در بهار دوباره شروع می‌شود. از این رو بنسای خزان‌دار نیاز به هرس منظم برای کوچک نگه‌داشتن برگ‌ها دارد. گونه‌های با منشاء شرقی به علت اینکه اندازه برگ آن‌ها به طور طبیعی کوچک است مناسب می‌باشند. جدول زیر تعدادی از درختان خزان‌دار سازگار با پرورش بنسای را نشان می‌دهند.

بونسای افرا

درختچه‌های زینتی

اغلب از مخروطیان برای ایجاد بنسای استفاده می‌شود اما درختچه‌های زینتی که میوه‌ها و گل‌های کوچک می‌دهند نیز می‌توانند بنسای خوبی ایجاد کنند. ظاهر زیبای گل‌ها و میوه‌های آن‌ها از مواردی است که باید در نظر گرفته شود. برخی درختچه‌های زینتی که برای استفاده در ایجاد بنسای مناسب هستند، در جدول زیر آمده است.

آزالیا

به ژاپنی

2. طراحی

از آنجا که بنسای یک فرم هنری است، جذابیت در محصول نهایی در اولویت قرار دارد. طول عمر نیز یکی از جنبه‌های مهم بنسای است. بنابراین طرح باید به گونه‌ای باشد که گیاهانی که با ظاهر مسن، خشن و هوازده ایجاد کند.

بنابراین برخی طرح‌ها همانند طرح Fukinagashi و طرح تنه دو شاخه Nejikan، در مقابل فشار نیروهای طبیعی همانند باد، گیاهان را حفظ می‌کنند. طرح‌ها ممکن است شامل یک درخت با یک تنه منفرد، یک درخت با چند تنه یا گروهی از درختان باشند. طرح‌های گروهی شرایط را برای ایجاد یک فضای سبز مینیاتور فراهم می‌کنند. برخی طرح‌ها، با شاخه‌های واژگون که از لبه ظرف آویزان شده‌اند بسیار جذاب هستند.

طرح فوکیناگاشی

ساقه S یا نجیکان

بونسای آبشاری

بونسای جنگلی ممرز

طرح خانه درختی

3. تربیت و هرس

هرس در کنترل اندازه گیاه در پرورش بنسای اهمیت دارد. ریشه‌ها و شاخساره‌ها به طور شدید هرس می‌شوند تا شکل و اندازه مورد نظر بدست آید و نیز سرعت نمو گیاه کنترل نمود. اغلب در زمان تربیت برای اینکه گیاه را وادار کنیم به شکل طراحی شده درآید، لازم است از سیم و مفتول استفاده کنیم.

هرس ساقه

هرس ریشه

4. مدیریت

پس از استقرار بنسای، برای نگهداری ریشه‌ها و حفظ شکل بنسای، هرس باید به صورت دوره‌ای انجام شود. گیاه باید آبیاری و کوددهی شده و در تمام مدت در شرایط محیطی مناسب قرار گیرد.

ایجاد بنسای

1. وسایل مورد نیاز

انواع مختلف وسایل هرس و برش در پرورش بنسای استفاده می‌شود. بخش برنده این وسایل باید به حد کافی کوچک باشد تا امکان برش‌های کوچک در گیاهان مینیاتور وجود داشته باشد. یک قیچی برای قطع ریشه، پوست‌کن برای پوست‌برداری ساقه‌ها و قیچی باغبانی برای شکل‌دهی به اندام هوایی درخت بکار می‌روند. علاوه بر ابزارهای برش، سیم‌های مسی در ابعاد مختلف(10 تا 20) برای ایجاد بنسای استفاده می‌شود. سیم‌ها برای بستن شاخه‌ها و وادار کردن آن‌ها به رشد مطابق طرح مورد نظر لازم هستند.

ابزار های ساخت بونسای

2. ظرف کاشت

گیاه انتخاب شده می‌تواند در ظرف اولیه آن برای انجام مراحل اولیه پرورش(تربیت و هرس ابتدایی) نگه‌داشته شود و پس از تکمیل مراحل اولیه کار، باید به ظرف بنسای که به طور ویژه بسیار کم‌عمق است، منتقل شود. ظرف بنسای به طور معمول گرد است اما ممکن است به شکل بیضی با چهارگوش برای طرح‌های کاشت ویژه که بیش از یک گیاه را شامل می‌شود، باشد. رنگ ظرف نباید روشن باشد و رنگ‌های قهوه‌ای و سبز ترجیح داده می‌شود. گلدان‌های سفالی که در سمت داخل فاقد لعاب باشند بهتر هستند. سوراخ‌های زهکش باید در ته ظرف پیش‌بینی شود.

گلدان های بونسای

3. انتخاب گیاه

همانطور که پیش‌تر اشاره شد، هر دو گیاهان همیشه سبز و خزان‌دار تهیه شده از یک خزانه محلی، می‌توانند برای ایجاد بنسای بکار روند. گونه‌هایی مانند کاج، اورس و پیراکانتا، گیاهانی عالی برای ساخت بنسای هستند. در انتخاب گیاه، بهتر است گیاهانی جستجو شود که از قبل ظاهری مناسب مطابق طرح مورد نظر داشته باشند. همانطور که اشاره شد گونه‌های خزان‌دار برگ‌های خود را در برخی نقاط از دست می‌دهند. اگر برگ‌های سبز در تمام طول سال مورد نظر باشد، باید از مخروطیان استفاده کرد. علاوه بر این مخروطیان مراقبت به نسبت کمی نیاز دارند.

4. تربیت بنسای

گیاهان برای ایجاد بنسای ممکن است که از طبیعت تهیه و یا اینکه از طریق کاشت بذر یا روش‌های رویش بدست آیند.

شرایط محیطی که می‌توان تحت آن شرایط گیاهان بنسای را جمع‌آوری کرد نواحی با تغذیه ضعیف یا متوسط، خاک کم‌عمق، دمای نامناسب و شرایط بادخیز است. گیاهان در چنین شرایطی به طور عادی رشد نکرده و ممکن است متوقف شده و به احتمال از شکل عادی خارج شوند. وقتی چنین گیاهان یافت شد، باید آن را در مرحله خفتگی از خاک خارج و منتقل کرد. اهمیت دارد که تمام ریشه گیاه همراه با خاک اطراف آن از خاک خارج شود. پیش از انتقال ممکن است نیاز باشد که بخشی از ریشه و شاخساره هرس شود.

شروع کار با بذر فرآیندی کند است که نیازمند چنین سال زمان برای دستیابی به گیاه با اندازه مناسب برای تربیت می‌باشد. بذرها ممکن است از طبیعت جمع‌آوری و یا از خزانه‌کاری‌ها تهیه شود. بذرها برای سبز شدن بسته به گیاه نیاز به تیمارهای ویژه دارند. می‌توان گیاه لازم برای ساخت بنسای را به هر یک از روش‌های افزایش رویشی تولید کرد.

بونسای طبیعی

شکل گیاه و هرس اولیه

گیاه انتخاب شده باید برای جنبه‌های مطلوب طبیعی مانند خمیدگی‌ها و دو شاخه شدن طبیعی ساقه بررسی شود. طراح باید بهترین زاویه دید را در محصول نهایی تعیین کرده و برای بهبود آن کار کند. شاخه‌های اصلی را مشخص کرده و کار را از شاخه‌های پایینی شروع کند. تمام شاخه‌های پایین‌تر از شاخه‌های مطلوب باید از تنه حذف شوند. گاهی شاخه‌های خشکیده زیر پایین‌ترین شاخه انتخاب شده ممکن است حفظ شده و در تکمیل طرح بکار روند. بالاترین ارتفاع بونسای باید در مرحله بعد تعیین شود و سپس گیاه تا آن ارتفاع هرس گردد. شاخه‌های بین بالاترین و پایین‌ترین شاخه به شدت هرس می‌شوند به گونه‌ای که در طول ساقه به صورت متناوب قرار گرفته و شاخه‌های قسمت بالای گیاه کوتاه‌تر از شاخه‌های پایینی باشند. در طول انجام هرس اولیه، یک یا دو تا از پایین‌ترین شاخه‌ها ممکن است سربرداری شوند به گونه‌ای که 5 تا 10 سانتی‌متر از بازو که پوست آن برداشته شده است باقی بماند. این عمل باعث ایجاد چوب مرده(مسن شدن) می‌شود، که طرح را بهبود می‌بخشد. ریشه اصلی باید برای تشویق رشد ریشه‌های جانبی درجه دو حذف شود. وقتی کار از کاشت بذر شروع می‌شود، هرس زمانی که دان‌نهال جوان است آغاز می‌شود. ریشه و ساقه اصلی هرس می‌شود تا انشعابات جانبی افزایش یابند.

از اهداف تربیت در ایجاد بونسای محدود کردن رشد ریشه اصلی است. گیاهان بنسای دارای یک سیستم ریشه اصلی هستند و هرس ریشه باعث کند شدن رشد گیاه می‌شود.

هرس دوم (هرس نگهداری)

هرس دوم به طور مکرر و برای حفظ شکل گیاه، حذف رشد ناخاسته و کنترل رشد انجام می‌شود. برگ‌ها قطع شده و گاهی در گونه‌های خزان‌دار به طور کامل حذف می‌شوند. افزون بر این، گونه‌های خزان‌دار، براساس یک برنامه منظم جوانه‌برداری می‌شوند که در تولید برگ‌های کوچکتر مؤثر است.

هرس شاخساره: برگ‌های روی بنسای به منظور کنترل رشد باید در زمان‌های معین هرس شوند.

سیم‌پیچ کردن

ساقه مرکزی ممکن است عمودی باشد یا نباشد. ساقه‌های عمودی در زمان ایجاد یک جنگل مینیاتور، که در آن تعداد زیادی گیاه ب,نسای در یک ظرف پرورش داده می‌شود، مطلوب هستند. شاخه یا شاخه‌ها ممکن است با پیچاندن یک سیم مسی به دور بازو و خم کردن آن در یک جهت یا به یک شکل جدید، به ایجاد یک شکل غیرطبیعی وادار شود. سیم‌پیچی از قسمت پایین‌تر ساقه یا شاخه شروع شده و به سمت بالا ادامه می‌یابد. سیم‌های نازک‌تر برای بازوهای نازک‌تر به کار می‌رود. شاخه‌هایی که نزدیک هم هستند می‌توانند ابتدا با سیم‌پیچی و سپس با خم کردن از هم دور شوند. این کارها باید خیلی با دقت انجام شود تا از زخمی شدن پوست یا شکستن بازو در اثر کشش بیش از حد ناشی خم کردن یا پیچاندن محکم سیم به دور آن جلوگیری شود. انتهای سیم‌ها باید دور از زاویه دید نگه‌داشته شود. مخروطیان در انتهای دوره خواب در اواخر زمستان و گیاهان خزان‌دار در بهار سیم‌پیچی می‌شوند. سیم‌ها باید پس از ایجاد شکل (حدود 6 تا 12 ماه) حذف شوند. اگر به مدت طولانی باقی بمانند، ممکن است به داخل پوست درخت فرو بروند. پایین تنه ممکن است با احتیاط طوری سیم‌پیچی شود تا به ضخیم شدن تحریک شود. پس از سیم‌پیچی، خم کردن و ایجاد شکل نهایی، هرس دوم ممکن است برای ایجاد محصول نهایی لازم باشد.

سیم‌پیچی، یک عمل اصلی در ایجاد ب,نسای است که برای وادار کردن شاخه‌ها به رشد مطابق الگوی طراحی شده در شکل بنسای انجام می‌شود. سیم‌پیچی همیشه باید از پایین ساقه یا شاخه شروع شود.

ایجاد یک ساقه با برآمدگی در پایین روشی برای افزایش جذابیت در بنسای می‌باشد.

سیم پیچی بونسای

سیم پیچی

مسن کردن

برای این کار، اگرچه یک چاقوی مخصوص لازم است، اما می‌توان از یک چاقوی ساده پیوند استفاده کرد. پس از پوست‌برداری، سطح لخت شده باید با یک سنباده نرم تمیز شود. پس از این کار، روی محل محلول اسید سیتریک رقیق یا یک محلول پاک‌کننده مالیده می‌شود تا سطح آن سفید شود. این کار ظاهری مسن به گیاه می‌دهد.

مسن کردن از جنبه‌های مهم در طراحی بنسای می‌باشد. مسن کردن مصنوعی می‌تواند از طریق کاربرد ترکیبی از تیمارهای مکانیکی و شیمیایی انجام شود.

تعویض گلدان بنسای

آماده سازی ظرف

در زمان تعویض ظرف ب,نسای، قطعه‌ای سیم از سوراخ ته ظرف عبور داده می‌شود تا گیاه را نگه دارد. یک تور سیمی نرم روی سوراخ زهکشی ظرف قرار داده می‌شود و لایه‌ای از سنگ‌ریزه یا محیط کشت(ترکیبی گندزدایی شده از مقادیر مساوی شن درشت، خاک و خزه اسفاگنوم) به عمق حدود 2/5 سانتی‌‌متر در ظرف ریخته می‌شود.

تعویض ظرف کاشت گیاهان ب,نسای به صورت دوره‌ای و به عنوان یک عمل نگهداری انجام ‌می‌شود. ظرف باید با یک ماده با زهکشی مطلوب و سپس با محیط کشت پر شود.

هرس ریشه

گیاه از ظرف اولیه خارج شده و پس از حذف بیشتر خاک، ریشه‌ها بررسی می‌شوند. ریشه اصلی سربرداری شده و قسمت کوچکی از آن حفظ می‌شود و ریشه‌های فرعی به گونه‌ای که توده‌ای از ریشه به اندازه ظرف باقی بماند هرس می‌شوند.

مهار گیاه

با کاهش توده ریشه، در اغلب موارد اندام هوایی گیاه سنگین بوده و لازم است در ظرف کم‌عمق از طریق عبور دادن سیم نگهدارند از سوراخ زهکش بسته شود. سپس محیط کشت بیشتری اضافه می‌شود به طوری که ریشه‌ها پوشانده شده و مقداری نیز در اطراف ساقه ریخته می‌شود.

آبیاری و کوددهی

آبیاری و کوددهی از فعالیت‌های مهمی است که در موفقیت ایجاد بونسای تأثیر دارد. همانطور که پیشتر اشاره شد، ایجاد گیاه مینیاتور بستگی به توان فرد در کنترل کند کردن رشد و نمو گیاه دارد. کنترل رشد بستگی زیادی به مدیریت آبیاری و کوددهی دارد. چون ظرف بنسای کم‌عمق است، گیاه باید بویژه در تابستان مرتب آبیاری شود. از مصرف آب سخت و آلوده باید خودداری شود. آب باران اغلب پیشنهاد می‌شود اما ممکن است همیشه در دسترس نباشد. وجود کلر در منبع آب به گیاهان آسیب می‌رساند. اگر از آب آشامیدنی استفاده می‌شود، ظرف آب باید باز نگه‌داشته شود تا کلر تبخیر شود. آب باید با یک سرآب‌پاش ظریف که آب را به خوبی پودر کند به گیاه داده شود.

برای کوددهی استفاده از کودهای کندرها توصیه می‌شود. کود مخصوص بنسای را نیز ارائه شده است. همچنین می‌توان از قرص‌های کود آلی حاوی نیتروژن، فسفر و پتاسیم در نسبت‌های 20-30-50 که از موادی مانند پودر استخوان و پودر ماهی تهیه شده استفاده کرد. بنسای در طول دوره رشد فعال کوددهی می‌شود. کوددهی گیاهان بنسای گل و میوه‌دهنده باید تا پس از گلدهی به تأخیر افتد.

مراقبت‌های پس از استقرار

هرس و تعویض ظرف

یک گیاه بونسای نیاز دارد که به صورت دوره‌ای هرس شود تا شکل آن حفظ و رشد آن کنترل شود. بسته به گونه، ریشه‌ها هر سه تا پنج سال باید هرس شوند، چون به سرعت در فضای محدود ظرف بنسای گلدان پیچ می‌شوند. گیاهی که هرس شده است را از ظرف خارج کرده و ریشه‌ها تا زیر سطح خاک چیده می‌شوند. در هرس همچنین باید فضای لازم برای رشد جدید در 3 تا 5 سال آینده را فراهم کرد. در هر صورت باید پیش از افزودن محیط کشت جدید با سیم بسته شده و آبیاری شود.

بهداشت

تمیز نگه‌داشتن محیط اطراف و کاهش حمله آفات و بیماری‌ها از کارهای ضروری است. به علت اندازه کوچک گیاهان بنسای، حمله هر نوع آفت یا بیماری می‌تواند گیاه را از بین ببرد. نظافت معمول شامل شتسشو و برس زدن خزه رشد کرده روی تنه و حذف جگرواش‌ها و دیگر علف‌ها از خاک است.

کنترل آفات

آفات بونسای شامل شته‌ها (یا پروانه سبز)، صد پایان، کنه تار عنکبوتی و مورچه است. شته‌ها و کنه‌ها می‌توانند از طریق سمپاشی با حشره‌کش‌ها کنترل شوند. مورچه‌ها ممکن است به گیاه حمله کرده و ریشه‌ها را از بین ببرند که باید کنترل شوند. صد پایان به راحتی با دست قابل حذف و کنترل هستند.

کنترل بیماری‌ها

سفیدک پودری از مشکلاتی است که در شرایط مرطوب شایع است. زنگ و لکه سیاه نیز ممکن است اتفاق افتد. پوسیدگی سیاه می‌تواند با کاربرد گوگرد کنترل شود. پوسیدگی ریشه در صورت شرایط ماندابی یا در صورت کاربرد کودهای آلی که به طور ناقص پوسیده‌اند شایع می‌شود. گیاه بنسای باید از خاک خارج شده و خاک آلوده تعویض شود. شانکر (آتشک) با قطع قسمت‌های آلوده گیاه به طور مؤثر کنترل می‌شود.

مراقبت‌های فصلی

زمستان

زمانی که دمای زمستان به شدت کاهش می‌یابد (زیر دمای یخبندان)، گیاهان بونسای بیرون منزل باید محافظت شوند، که می‌توان آن‌ها را به داخل خانه منتقل و در دمای کمتر از 5 درجه سانتی‌گراد نگهداری کرد. کوددهی باید در دوره خفتگی متوقف شود. آب باید وقتی لازم است و به مقدار کم استفاده شود. گیاهان خزان‌دار بهتر است در زمستان، زمانی که تمام برگ‌های خود را از دست داده‌اند، هرس شوند. همچنین باید گیاهان در این فصل تمیز شوند.

بهار

گیاهان بونسای بیرون خانه باید پس از رفع خطر سرما دوباره به بیرون منتقل شوند. گیاهان با فعال شدن دوباره شروع به رشد می‌کنند. آبیاری باید با دقت افزایش یابد. با پیشرفت فصل بهار، سرعت رشد افزایش یافته و ممکن است به مقداری هرس برای جلوگیری از رشد اضافی نیاز باشد. اگر قرار است گیاه گل بدهد، باید پیش از ظهور جوانه‌های جدید هرس شوند. گل‌ها ممکن است بسته به گیاه روی چوب سال قبل ظاهر شده و هر گونه تأخیر در هرس مانع گلدهی در سال بعد می‌شود. می‌توان تعویض ظرف بنسای مخروطیان را در بهار انجام داد.

تابستان

رشد برگساره در اوایل تابستان زیاد است. بنابراین جوانه‌برداری و هرس برای کنترل رشد لازم است. آبیاری در اواخر تابستان، زمانی که هوا خیلی گرم است، اهمیت دارد اما شرایط گرم و مرطوب گیاه را در معرض بیماری‌های قارچی قرار می‌دهد.

پاییز

یک عمل کلیدی در پاییز آماده‌سازی گیاهان برای زمستان از طریق تنظیم تغذیه آن‌ها با کودها می‌باشد. گونه‌های خزان‌دار بیشترین رنگ خود را در اواسط پاییز نشان می‌دهند. پس از ریزش برگ‌ها، می‌توان گیاه را هرس کرد. آماده‌سازی باید انجام شده و گیاهان بنسای که مخصوص فضای آزاد هستند از یخبندان ناخواسته محافظت شوند.